De Noordmanshoek: gemankeerd samenspel tussen overheid en samenleving

Beste noabers,

ik zit hier als inwoner van Olst-Wijhe, en dit kinderwagentje hier staat symbool voor generaties na ons. Wat ik met u kom delen, zijn een paar observaties van een zekere afstand, nadat ik jaren terug als pionier in de voedselbosbouw betrokken raakte bij het initiatief.

Vrijwel dagelijks sta ik er bij stil: wat heb ik het hier goed. ’s Avonds kruip ik veilig in bed, in een warm, droog huis, een dagje ouder maar nog goed gezond, goed gevoed met onbespoten producten van dichtbij, deel van ‘een groter wij’ in de Aardehuis-wijk, en zonder te hoeven vrezen voor kruisraketten of geheime politie. Zoiets wens ik iedereen toe, in de hele wereld, nu en in de toekomst. Echter, we zitten in een polycrisis: klimaatverandering, sociale breuklijnen, een kelderende biodiversiteit. Het gros van deze problemen is allesbehalve nieuw en hangt nauw met elkaar samen. We krijgen ze dan ook niet getackeld als we blijven doen wat we al deden.

De landelijke Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur kwam in dec. met haar rapport ’Systeemfalen in het Leefomgevingsbeleid’. Systeemfalen: een gemankeerd samenspel tussen overheid, markt en samenleving; als gevolg daarvan stapelen de problemen in de leefomgeving zich inmiddels onweerlegbaar op.

De Raad stelt hierin:

Overheden en deskundigen grijpen in hun benadering van transities en opgaven terug op de al bestaande governance, instituties en instrumenten, terwijl de samenleving fundamenteel aan het veranderen is. Dat vraagt behalve om technische veranderingen en oplossingen om cultuurveranderingen. Transities moeten gedragen worden door burgers, maar op de oude manier krijg je dat niet voor elkaar. 

Woensdag in de Reklamix een ongewoon fel artikel door St. Noordmanshoek, vol woede, frustratie en verontwaardiging. Wat is er gebeurd om die vier gepensioneerde heren van het bestuur zó op de kast te krijgen? Ze begonnen wat naïef, vol goede bedoelingen voor het algemene belang van Wijhe. Maar in plaats van achter de geraniums te gaan zitten, leerden zij mee te bewegen met wat zich aandiende – zoals n volstrekt nieuw fenomeen als coöperatie Land van Ons -, doorliepen zij procedures, en vertaalden hun gedrevenheid met een breed palet aan spelers naar sterke principes en een eigentijds plan. Dat pasten zij ook weer aan toen de gemeente haar belang inbracht van een onderdeel woningbouw. In 35 jaar pionieren heb ik initiatieven om heel wat minder zien sneuvelen. Daarom zeg ik: respect. En ik zeg: het kán, en het mág niet zo zijn dat dit initiatief nu zo aan zijn einde zou komen.

Eind mei vorig jaar werd de Noordmanshoek bezocht door een gezelschap vanuit Mooi Nederland, het programma van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dat zich richt op de belevingswaarde, gebruikswaarde, en toekomstwaarde van gebieden. Ik citeer uit het verslag:

“We kunnen in veel initiatieven veel meerwaarde creëren als we zorgvuldiger inspelen op de kwaliteit van het landschap, de effecten van een project op biodiversiteit of de kansen die maatregelen hebben om mensen meer met elkaar in contact te brengen.” Door slimmer functies te combineren ontstaat meer ruimtelijke kwaliteit, en ook een positiever effect op de brede welvaart. En dit effect heeft op de lange termijn ook een positieve economische waarde.

Met het Aardehuis-project zette Olst-Wijhe zichzelf stevig op de kaart: in de regio, in Nederland en ook ver daarbuiten. Hier is geschiedenis geschreven, en nog steeds komen er bouwpartijen en overheden om te ervaren en te leren. In Olst zelf kwamen al 2 spin-off-bouwprojecten.

In Wijhe is Landgoed Noordmanshoek ontworpen als een veel bredere plek waar nieuwe generaties kunnen leren zorgen voor onze leefomgeving, zoals de Omgevingswet dat van ons vraagt. Dankzij ondernemende burgers is in Boxtel na tientallen jaren stilte de legendarische Kleine Aarde weer in bedrijf; nieuwe generaties bezoekers stromen toe. Een respectabel landgoed als de Noordmanshoek, met tuinderij, kwekerij, agrarisch voedselbos, energiedemo’s, kampeer- en speelplek, werkschuur, winkel, water en wandelpaden zal daar qua uitstraling zeker niet voor onder doen. Maar zonder een brede cultuur van duurzaamheid, gedragen door inwoners en ondernemers, en gefaciliteerd en aangemoedigd door de overheid, krijgen we onze regio niet veilig en veerkrachtig.

We hebben elkaar steeds meer nodig, in nieuwe verhoudingen, en met nieuw vertrouwen. Want hoe kan het dat we als inwoners, de aandeelhouders van ons leefgebied, zo scherp tegenover ons bestuur komen te staan? De gemeente dient onze belangen, maar haar grootste bezit, waaronder 18 hectare Noordmanshoek, fungeert niet als ‘commons’ maar zit in wezen in een kluis, als het eigendom van een marktpartij. Jaren terug onderstreepte een eerdere burgemeester, die toen inmiddels een stichting bestuurde, deze oude verhoudingen aan mij. In de ParticiPerenBongerd in Olst, die ik met noabers was gaan beheren, gaf hij me in wezen mee dat ik God op mn blote knietjes mocht danken omdat er gemeenschapsgeld naar mijn privé-hobby zou gaan. Dat was wel even schrikken. Hij had géén idee van onze directe waarde voor de publieke zaak – waarvoor dat gemeenschapsgeld precies bedoeld is. In verdunde vorm speelt die mindset hier ook nog steeds mee.

Daarom bid ik liever, dat u als raad het tijdperk opent waarin we met elkaar blijven leren om onze grote, gezamenlijke belangen beter te borgen. Voor de komende generaties.