Woorden als marktwerking, prijsmechanisme en neoliberalisme wekken niet altijd prettige associaties op. Het zijn zondebokken voor veel zaken die misgaan. Bankenfraude, ongelijkheid, bedrog en misleiding, problemen in de zorg, uitputting, uitbuiting, milieuvervuiling en ga zo maar door.
Ebel Bergbuis uit Heino is Senior hogeschooldocent/onderzoeker bij Hogeschool Windesheim.
Het prijsmechanisme brengt niet altijd het beste voort op de markt en bij de mens. Daar komt bij dat prijzen geen rekening houden met schaarsteverhoudingen op lange termijn. Terwijl bij grondstoffengebruik het juist van belang is verder te kijken dan de schaarste van de dag.
Het marktmechanisme en de circulaire economie staan zo zou je denken, op gespannen voet met elkaar.
Toch is het marktmechanisme een efficiënt instrument in de transitie naar een circulaire economie. Alleen moet het marktmechanisme wel worden gerevitaliseerd. Business- en verdienmodellen zijn gebaseerd op prijzen die de lineaire economie stimuleren. Zolang, om een voorbeeld te noemen, repareren duurder is dan nieuw kopen, is levensduurverlenging onaantrekkelijk voor consument en bedrijf. Circulaire businessmodellen staan op achterstand en veel mooie circulaire ideeën belanden op het kerkhof zolang sociale en ecologische kosten niet worden meegenomen in de prijzen. De prijs wordt wel betaald, maar dan door anderen dan betrokken bedrijven en consumenten. Voor circulaire businessmodellen is dit dodelijk.
De markteconomie is een efficiënt systeem als het gaat om het bij elkaar brengen van vraag en aanbod en heeft ons veel welvaart gebracht. Dat moeten we koesteren. Maar dan wel met prijzen die alle kosten, dus private kosten en publieke kosten, meenemen. Pas dan ontstaan financiële prikkels waarop circulaire businessmodellen kansrijk kunnen worden ontwikkeld en de transitie naar een circulaire economie in een stroomversnelling komt. Alleen vertrouwen op de intrinsieke motivatie is een te zwakke basis voor een snelle transitie naar een circulaire economie. Ook voor circulaire ondernemers is winst een noodzakelijke voorwaarde om met succes een onderneming te kunnen runnen. Met andere woorden, denken over circulaire businessmodellen is vaak onbegonnen werk zolang de prijzen niet alle kosten weergeven. Niet ondenkbaar dat het daardoor niet erg opschiet met de circulaire economie.
Circulair marktmechanisme een contradictio in terminis? Zeker niet altijd. Het sluit elkaar niet uit en biedt kansen op een versnelling van de transitie naar een circulaire economie. En het zorgt voor een circulaire economie die meer is dan alleen wat recycling. In een economie gebaseerd op prijzen die de werkelijke kosten vertegenwoordigen (true pricing) worden scherpere en eerlijker keuzes gemaakt. Delen van de economie zullen daardoor krimpen, maar andere juist weer niet. Of dat per saldo leidt tot economische krimp (degrowth economy) is onderwerp van een volgende column. Maar eerst nog een column over true-pricing. Met mooie voorbeelden hoe dat werkt.