Over besluitvorming en innerlijke stemmen.
‘Je was velen, je was allen en nooit was je niemand.’ Fernando Pessoa
Beslissen: een dagelijkse bezigheid
Als je een beslissing moet nemen baseer je dat op afwegen van informatie en belangen. En op noodzaak en haalbaarheid. Waarbij ook daadkracht een rol speelt.
Als je ervaring groeit komen veel beslissingen intuïtief tot stand. En dat is maar goed ook. Want als je al lopend over je voeten na gaat denken struikel je onmiddellijk.
Maar neem je besluiten alléén op grond van objectieve en rationele afwegingen?
In de praktijk blijkt dat kleine en grote beslissingen van elke persoon altijd tenminste gekleurd en soms volledig bepaald worden door psychologische en gevoelsmatige aspecten. Zó sterk dat we kunnen zeggen: wèlke beslissingen iemand neemt is niet zo belangrijk. Het gaat erom wìe ze neemt.
Beslissen: wie doet dat eigenlijk?
Het is vrijdagavond. En het gonst in je hoofd. Er ontstaat een innerlijk gesprek, wat als volgt zou kunnen gaan:
“Laat ik vanavond eens heerlijk uit gaan, met mijn beste vriend(in). Bioscoopje, een borreltje, lekker stappen.”
“Och nee, alsjeblieft, ik ben bekaf. Rustig met m’n voeten op tafel, tv. aan en vroeg naar bed!”
Komt de eerste stem weer: “Vooruit luierik! Het is elk weekend hetzelfde. Op deze manier kom je nooit meer toe aan leuke dingen en aardige mensen.”
De tweede stem: “En wat zou dat? Ik zie op m’n werk mensen genoeg. Mag ik, na een week hard werken?” Enz.
Er zijn heel veel situaties in je leven dat je zo’n innerlijk gesprek voert. Want je neemt continue besluiten. Meestal zijn we een soort gemiddelde van die stemmen. Soms kies je voor de ene impuls, soms voor de andere, soms ontstaat er een (halfbakken) compromis. En soms doe je helemaal niets. Dan druk je die innerlijke stemmen gewoon weg, bv. omdat je eigenlijk met iets anders bezig bent. Of omdat je ‘dat gedoe’ in je hoofd zat ben. Of omdat je niet wilt kiezen, enz.
Identificatie met bepaalde subpersonen
Toch zijn er in meestal enkele stemmen waarmee je je identificeert, terwijl andere zelden aan bod komen. Bv. uit angst afgewezen te worden of om verantwoordelijkheid voor iets te nemen. Allemaal heel normaal.
Wat wel jammer is, is dat je zo’n innerlijk gesprek nooit eens echt uitpraat. Elke stem heeft nl. een boodschap en kan staan voor een heel eigen wereldbeeld. Bv. de stem die wil ‘uitgaan’ kan staan voor dat deel in jezelf dat graag mensen ontmoet, actief is, plezier wil maken, nieuwe ervaringen op wil doen. En dat deel wat ‘lui’ is, kan staan voor een ander deel in jezelf wat hartstikke moe is van al die verantwoordelijkheid, van dat altijd maar actief zijn en moeten presteren.
Als je dan nooit de tijd neemt om eens te luisteren wat er allemaal in je leeft, kan het resultaat zijn dat je bv. maar half leeft. Of signalen om wat kalmer aan te doen niet serieus neemt. Of je verantwoordelijkheid voor bepaalde zaken uit de weg gaat. Als je zaken langdurig wegdrukt, kan je lijf gaan protesteren: hoofdpijnen, chronische moeheid, geen motivatie meer hebben. Of gewoon: altijd een vol hoofd hebben, wat maar over blijft lopen van gedachten.
Enkele bekende subpersonen:
De Controleur / Beschermer
De CB beschermt je kwetsbaarheid. Hij wil je tegen elke prijs beschermen tegen mogelijke gevaren van buitenaf. Daarom wil hij het heft in handen houden en controle houden in de contacten met andere mensen. De CB is dus het risicomijdend deel van de persoonlijkheid en is door zijn aard oerconservatief, met eigen, onwrikbare principes.
De Drammer
Zorgt ervoor dat het je niet ontbreekt aan doelen en klussen. In de ene hand heeft hij een zweep en in de andere een lijst met onafgemaakte bezigheden. Zodra bovenaan een punt van de lijst is afgewerkt, zet de D er onderaan weer een nieuwe erbij. De D is vaak een strenge opzichter, maar bereikt meestal wel zijn doel. Door zijn aard heeft hij een volmaakt zelfvertrouwen.
Tegenpool: de nietsdoener, de hippie of de verwende prinses.
De Criticus
De C helpt je om je onvolmaaktheden en de minder prettige kanten van jezelf onder ogen te zien. Hij weet altijd haarfijn je zwakke plekken te vinden en weet precies waar hij zijn mes in moet steken. En dat doet hij ook. Hij boort je de grond in als je je doelen niet haalt of niet beantwoordt aan je ideale standaard voor doen en zijn. Als je je doelen wel haalt, wordt dat gebagatelliseerd. Wat je ook doet, de C vindt het nooit goed genoeg. En: hoe het er met jou ook voorstaat, een ander is er altijd beter in.
De Perfectionist
De P bepaalt de criteria van kwaliteit en streeft continu naar topklasse. Het woord ‘moeten’ staat centraal. De P haat slordig werk en tolereert geen fouten. De P kan het best worden ingezet in het ontwerpen en maken van vliegtuigen, carports, restaurantmenu’s en kerncentrales, maar in het dagelijkse leven kan hij je volkomen verzwakken.
De Behager
Is vooral gericht op mensen en relaties. Taken interesseren hem alleen in de mate waarin ze ‘relationele winst’ opleveren. Hij wil koste wat koste aardig gevonden worden. Hij doet er alles voor om de beste kanten van de persoonlijkheid goed uit de verf te laten komen en zo op de ander een uitstekende indruk te maken. En is een meester in het uit de weg gaan van conflicten en wrijfpunten. Of om die weg te masseren, waardoor de vriendschappelijke/ collegiale sfeer behouden blijft.
Het Kind
Het innerlijke kind wordt nooit volwassen. Haar motto: ‘we hoeven nergens heen en we hoeven niets te doen’. Waar de rest van onze persoonlijkheid weet hoe te ‘doen’ en hoe te ‘handelen’, weten de kinderen van onze innerlijke wereld hoe ze moeten ‘zijn’.
Het kind heeft 3 kwaliteiten:
* het kwetsbare kind staat voor gevoeligheid en angst. Zijn/haar gevoelens zijn snel gekwetst. Zij leeft meestal in voortdurende angst verlaten te worden. Deze subpersoon weet voor 100% zeker wie te vertrouwen is en wie niet. En ze helpt het individu om weg te gaan uit pijnlijke situaties die je niet kan veranderen.
* het speelse kind kan spelen zoals een kind kan spelen. Hij/zij onderzoekt, experimenteert, geniet en laat los zodra andere schitterende dingen zijn aandacht trekken. Ze houdt van avontuur en vrijheid en kan heel creatief zijn.
* het magische kind heeft verbeelding en fantasie: het is de dromer van de persoonlijkheid. Het is verbonden met onze rechter hersenhelft, met intuitie en creatieve verbeeldingskracht.
Het ego is de baas!
Naast subpersonen hebben we gelukkig ook een ego. Dit is het middelpunt van de persoonlijkheid dat de subpersonen aanhoort en de uiteindelijke keuzes maakt. Als het goed is, is het ook het deel dat bemiddelt met de buitenwereld.
Die egopositie is erg belangrijk. Het is als een koetsier op de bok, die al de verschillende paarden voor de koets moet kennen, om ze te kunnen sturen in de door hem gewenste richting. M.a.w. de paarden mogen niet met hém op de loop gaan. We spreken van een bewust ego, als dat goed kan omgaan met al die verschillende subpersonen in ons. Het probleem van iemand met een dissociatieve identiteitsstoornis [1] (D.i.s.) is, dat er geen ego ìs. Als hij of zij dan in een subpersoon ‘zit’, is er geen bewustzijn van het feit dat er ook àndere delen zijn. Er is geen besturend centrum, wat keuzes maakt, afweegt, afschermt, verantwoordelijkheid aangaat enz. Die ene subpersoon en haar ervaringswereld(je) lijkt alles te zijn wat er op dat moment bestaat. Maar ook een normaal mens kan heel erg opgaan in bepaalde aspecten of ‘stemmen’ van zichzelf. Dat kan een balans en evenwichtige ontwikkeling in iemands leven aardig in de weg staan.
Met cliënten werk ik vaak met Voice Dialogue. Een methode, die je uitnodigt om alle innerlijke stemmen of subpersonen serieus te nemen. En er echt mee ‘in gesprek te gaan’.
Met deze methodiek kunnen delen van jezelf waarmee je jezelf sterk identificeert losser en geringer in kracht worden. En de delen in jezelf die zijn onderdrukt/zijn ondergesneeuwd naar voren en sterker gemaakt worden. Bv. een drukke manager kan erg geïdentificeerd zijn met de drammer of de harde jongen in zichzelf. Hij heeft dan niet in de gaten dat hij ook nog een kwetsbaar kind in zich heeft, dat liefde nodig heeft of gewoon meer wil spelen ipv werken. En de zachte begripvolle verpleegster die elk lijden van haar patiënt als haar eigen lijden voelt, kan steun hebben aan het onpersoonlijke deel in zichzelf om meer afstand te kunnen nemen.
De wet van behoud van energie houdt in: als je bepaalde kanten in jezelf wegdrukt, gaan deze ondergronds werken en komen in een andere en misvormde gedaante terug. Als je elke stem een plaats geeft in je leven (wat niet wil zeggen dat je altijd moet doen wat hij wil), kunnen negatieve krachten uiteindelijk ook getransformeerd worden in iets goeds. Alle delen van een persoon moeten dus uiteindelijk geïntegreerd worden. Dat geldt voor je negativiteit, pessimisme, lelijkheid en onverantwoordelijke delen (waar de psychoanalyse zich op richtte). En voor de positieve, goede, mooie, verantwoordelijke en optimistische delen (onderwerp van de humanistische psychologie). Zo hadden de Grieken een altaar voor elke god uit het Pantheon en niet enkel voor hun favoriete god: wie Apollo (god van het licht, de ratio, helderheid) aanbad, brandde ook een kaarsje voor Dionysos (god van de driften en het zinnelijke).
In elk geval: hoe meer weet je hebt van al die verschillende kanten in jezelf, hoe meer keus en gedragsalternatieven je hebt.
Een monnik bracht 14 jaar mediterend en vastend in de woestijn door. Hij had het gevoel dat hij bijna los was van zijn aardse verlangens en droomde al van het Nirvana. Toen kwam een mooie vrouw in zijn grot en vroeg om onderdak. Terstond ontwaakte in de monnik zijn sluimerende seksuele instincten. Na een zware innerlijke strijd zwichtte hij voor de verleiding van de vrouw en had gemeenschap met haar. Hij voelde al zijn opgebouwde ascetische kracht verdwijnen als sneeuw voor de zon en dacht: ‘al die jaren voor niks gevast en gemediteerd!’. Op dat ogenblik werd hij Verlicht.
Literatuur:
De Voice Dialogue techniek is ontwikkeld door de Amerikaanse psychologen Hal Stone en Sidra Winkelman. Zij schreven de boeken “Embracing Our Selves”, “Embracing Each Other” en “Embracing the Inner Critic”.
Deze boeken zijn in Nederlandse vertaling verkrijgbaar onder de titels ‘Thuiskomen in jezelf’, ‘Thuiskomen bij elkaar’ en ‘De innerlijke criticus ontmaskerd’. (Mesa Verde, Haarlem)
[1] Ongeveer 2,4% van de bevolking heeft in mindere of meerdere mate last van DIS.
Website psychologiepraktijk Athare
Website Hebhethart
