Hoe ingewikkelder een samenleving wordt, hoe meer deze om wetgeving vraagt. Wetgeving vereist dan weer dat iedereen in de mogelijkheid moet zijn om zijn recht te kunnen halen. Helaas moeten we vaststellen dat overheidswetgeving steeds bedenkelijker en gecompliceerder wordt. Beroepsmogelijkheden worden steeds moeilijker, onbetaalbaarder en onredelijker voor doorsnee burgers. Dit is weer eens pijnlijk duidelijk geworden in de toeslagenkwestie.
Door Kees Huls
Negatieve ontwikkeling wetgeving
In het kader van bezuinigingen ontstond er een trend om efficiency aan te brengen in de wetgeving. Veel kafkaiaanse organisaties werden opgericht, die allemaal uitblinken in onbereikbaarheid, miskennen van individuen en onmogelijke regelgeving en organisatiestructuren. Denk hierbij onder meer aan UWV, Belastingdienst, DUO, Zorgstelsel en CJIB. Als schandalig voorbeeld, waarmee vrijwel iedereen wel eens te maken heeft, de Wet Mulder van 1989 om verkeersovertredingen af te handelen. Een wet die vaak in tegenspraak is met de basisprincipes van het recht in ons land en andere westerse landen. Tot dan stuurde het Openbaar Ministerie na constatering van een overtreding een schikkingsvoorstel. Wanneer je dit niet betaalde kwam je automatisch voor de rechtbank waar je eventueel verzachtende omstandigheden naar voren kon brengen en de rechter ook serieus naar je financiële omstandigheden keek en daarmee rekening hield in de uitspraak. Ook was het toen nog mogelijk om een geldboete desgewenst te vervangen door gevangenisstraf. Verder moest de rechter vaststellen dat jij inderdaad het feit begaan had en werden alleen flitsfoto’s geaccepteerd waarop de overtreder te zien was, zoals nog steeds in andere geciviliseerde landen.
Wet Mulder
Bij de Wet Mulder krijg je door het CJIB een (in vergelijking met andere landen belachelijk hoge) boete toegestuurd met administratiekosten. Wanneer je deze niet betaalt, wordt de boete telkens weer verhoogd. Je komt niet automatisch voor de rechtbank maar moet zelf bezwaar maken en eerst de opgelegde boete betalen. Heel vreemd omdat je nog niet veroordeeld bent. Kennelijk komen dit soort zaken zo weinig voor de rechtbank dat ook de rechters niet echt geneigd zijn zich in een zaak te verdiepen. Er is geen mogelijkheid meer de boete te vervangen door “zitten.” Wel kun je bij niet betaling van de boete gegijzeld worden, maar de tijd dat je dan gevangen zit wordt niet in mindering gebracht op je boete. Het vaststellen of iemand daadwerkelijk een overtreding heeft begaan hoeft niet meer. De eigenaar van een voertuig wordt aansprakelijk gesteld. Dit is juridisch gezien omkering van bewijslast, een grove schending van de basis van de rechtspraak. Nadeel hiervan is ook dat iemand die telkens weer overtredingen begaat buiten beeld kan blijven en terechte straffen ontloopt. Het is zelfs zo dat iemand die een boete niet heeft betaald en in een voertuig van iemand anders rijdt, dit in beslag genomen kan worden. Volgens de letter van deze belachelijke wet zou zelfs een bus of trein in beslag genomen kunnen worden, wanneer een boete niet betaald werd. Deze hele wet zou aangepast moeten worden naar de situatie zoals deze eerder was. Een fatsoenlijke wet met normale regels voor wat betreft rechten, bewijslast en strafoplegging met oog voor de achtergronden. Het vervangen van vaste boetes door aantal uren inkomen is veel redelijker. Wanneer je van een minimum inkomen moet leven kan een parkeerovertreding je meer dan een week eten kosten, terwijl het voor iemand met een goed inkomen een leuk etentje in een restaurant kost. In Finland, Zwitserland en op bepaalde rechtsgebieden in Duitsland gebeurt dit al.
Andere wetgeving
Het is duidelijk dat er de laatste decennia veel ongelukkige wetgeving tot stand gekomen is met allerlei gecentraliseerde uitvoeringsinstanties tot gevolg, die in veel uitblinken, behalve in redelijkheid en duidelijkheid voor de burgers. Ook de speelruimte voor de rechters wordt ernstig ingeperkt. Deze instanties moeten weer opgesplitst worden in kleinere units, dichter bij de burgers en de wetgeving redelijk en begrijpelijk gemaakt worden.
Rechterlijke macht
De rechtbanken zijn ook erg uitgeknepen en gecentraliseerd, waardoor rechters zwaar overbelast worden en zaken veel te lang op de plank blijven liggen. Het risico is heel groot geworden dat uit praktische overwegingen zaken afgeraffeld worden. Ook probeert de wetgevende macht de rechters in te perken in hun afwegingen. Voor burgers wordt het steeds moeilijker recht te halen. Advocaten zijn voor doorsnee mensen onbetaalbaar geworden. Rechtshulp krijgen tegen speciale tarieven is ook steeds duurder geworden. Steeds minder advocaten, zeker de echt goede, zijn bereid deze zogenaamde toevoegingszaken te doen en de kosten voor het voeren van zaken, de griffiekosten zijn ook gigantisch gestegen. Beter gesitueerden kunnen een rechtsbijstandsverzekering nemen maar beseffen vaak niet dat deze gebonden zijn aan maximale bedragen, meestal € 25.000,– en juist de overheid erom bekend staat om mensen “kapot” te procederen en dit bedrag dan vaak overschreden wordt met alle gevolgen. Ook ben je bij dergelijke maatschappijen vaak niet verzekerd van de beste advocaten en is hun doelstelling natuurlijk niet primair om het beste resultaat voor je te behalen.
Eerlijke rechtspraak
Een overheid die haar onderdanen steeds meer bestookt met vaak dubieuze wetgeving moet ervoor zorgdragen dat iedereen ook alle mogelijkheden heeft om hier tegenin te gaan. Ongeacht maatschappelijke en financiële mogelijkheden. De rol van de Nationale Ombudsman moet ook versterkt worden. Deze heeft nu alleen een adviserende functie. Juist overheidsinstanties leggen zijn oordeel vaak naast zich neer. Hij zou opdracht tot het opstarten van zaken moeten kunnen geven, waardoor meer rechtszekerheid. Straffen dienen proportioneel te zijn, dus vaste bedragen moeten vervangen worden door dagen inkomen. Het inschakelen van goede advocaten moet nagenoeg gratis zijn, eventueel na een advies van de Nationale Ombudsman of een andere onafhankelijke instantie. Dit zou bijvoorbeeld ook een beoordelingsrechter bij rechtbanken kunnen zijn. Eventueel zou dit in de vorm van een verplichte verzekering kunnen, zonder maximum uitkering en met de mogelijkheid van vrije keus in advocaten.
De toeslagenaffaire heeft hopelijk afdoende laten zien dat burgers moeten kunnen rekenen op eerlijke procesgangen wanneer onredelijke wetten afgekondigd zijn die mensen verpletteren.
