In de huidige milieucrisis wordt het steeds duidelijker dat de boeren nog meer bijdrage zullen moeten leveren aan de stikstofreductie en dat kringlooplandbouw daarin een belangrijke ontwikkeling zal zijn. De grote vraag is hoe dit interessant gemaakt kan worden voor de boeren en hen eindelijk weer eens een behoorlijk inkomen gegarandeerd kan worden nadat ze al jaren door steeds grotere marktpartijen uitgeknepen worden. Helaas zijn de overheidsplannen hiervoor nog niet erg overtuigend.
Door Kees Huls
Lagere grondprijzen
Vandaag presenteerde Overijssels gedeputeerde Gert Harm ten Bolscher via RTV Oost een plan om conventionele boeren de overstap naar biologisch kringloopboeren gemakkelijker te maken door hen aan goedkopere provinciale grond te helpen en roept hij gemeenten en organisaties als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Landschap Overijssel hetzelfde te doen. De grondprijzen zijn in ons land belachelijk hoog:
Werkt dit?
Christian Klein Koerkamp runt samen met zijn vrouw Sanne een melkveehouderij in Lettele en zit midden in de omschakeling. “Het duurt ongeveer twee jaar voordat je je melk als biologisch mag verkopen en je er 10 cent per liter meer voor krijgt. Maar dan ben je al wel twee jaar veel meer kosten kwijt. Je mag minder koeien per hectare hebben, dus je moet meer grond aankopen. En de opbrengst van je eigen geteelde voer is veel minder, omdat je geen kunstmest en gewasbescherming meer gebruikt. Deze periode van twee jaar is echt heel spannend, vooral financieel.”
Frustrerend
Sanne Klein Koerkamp noemt het zelfs frustrerend. “In Den Haag roept iedereen dat dit de nieuwe manier van boeren is en wij zetten ons daar dag en nacht voor in, maar wij worden meer tegengewerkt dan dat we hulp krijgen.” Thomas Schara van Bionext hoort dit regelmatig. “Helaas durven boeren het niet echt bespreekbaar te maken, uit angst dat de bank dan de samenwerking opzegt. En in de boerencultuur is het niet gebruikelijk om je problemen over geld met anderen te delen.” Bovendien verbaast hij zich dat de politiek in het kringlooplandbouwbeleid biologisch nauwelijks benoemt. “Juist in de biologische landbouw is de kringloop rond, en het is het voorbeeld van hoe kringlooplandbouw eruit kan zien.”
Banken
Volgens onderzoek van Skal, de controle organisatie van biologisch boeren, durven veel boeren de overstap naar biologisch niet te maken, omdat de bank niet mee wil. In een uitzending van Zembla erkent de Rabobank dit. Maar ook de Triodosbank, die bekend staat als de groene bank voor biologische boeren, verkoopt regelmatig nee. “Het moet voor een bank wel een haalbaar plan zijn,” legt Paul Kortekaas van deze bank uit. “Ook al hebben wij veel ervaring met biologische boeren, de markt moet ook willen. Het zou helpen als supermarkten en de horeca de vraag zouden stimuleren, want als er voldoende vraag is, volgt de productie vanzelf.”
Boerencircuit
De laatste decennia hebben organisaties die, meestal op coöperatieve basis, voor de belangen van de boeren opkwamen zich helaas ontwikkeld tot enorme conglomeraten die de individuele boer met zijn belangen absoluut niet meer zien staan en totaal andere interesses gekregen hebben in een circuit van banken, voeder-, melk en machinefabrieken stallenbouwers en niet te vergeten de boerenorganisaties. Deze macht moet dringend omlaag. Met name de banken hebben nu belang bij de hoge grondprijzen om zekerder onderpand te hebben.
Eigen grond
Een tegemoetkoming in de grondprijs is alleen maar positief voor boeren op gepachte grond en manoeuvreert de boer op eigen grond in een nadelige positie. Verder blijkt uit het relaas van Christian en Sanne hierboven dat de opgelegde tijd voor omschakeling van 2 jaar een groot probleem is. Omdat zij minder dieren op een bunder kunnen houden moeten zij qua grond uitbreiden en omdat zij geen kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen meer mogen gebruiken gaat hun kostenplaatje in die 2 omschakeljaren heel erg omhoog terwijl ze deze periode maar de “normale” normaal al te lage melkprijs ontvangen. Tijdens de transitieperiode zou men beter een subsidie op de melkprijs bijpassen dan extra grond goedkoop ter beschikking te stellen. Ook is het terugdringen van het absolute aantal dieren noodzaak dus een kleiner aantal dieren op de bestaande grond zou voor de circulaire boeren “uit” moeten kunnen.
Markt
Hoe onze boeren het gaan doen in een veranderende tijd wordt uiteindelijk bepaald door de consument en verdere maatregelen om de markt te laten functioneren. Het is waarschijnlijk dat verantwoord geproduceerd voedsel duurder zal zijn dan het kiloknallersspul. De consument moet bereid zijn hiervoor te betalen, maar ja, we kennen deze maar al te goed. Als de zorgmedewerkers door half Nederland toegeklapt worden en iedereen vindt dat ze beter moeten verdienen, wordt het geklap een stuk minder luid wanneer gevraagd wordt of men dan wel meer belasting wil betalen. En we gaan opeens heel milieubewust in elektrische auto’s rijden, maar alleen wanneer dit honderden Euros per maand goedkoper is door een lage bijtelling.
Stimuleringsmaatregelen
De conclusie is dan ook dat de consument, zeker die aan de onderkant, niet de dupe mag worden van hogere prijzen. Ook mogen de kringloopboeren die de omschakeling al op eigen kracht maakten niet in een nadelige concurrentiepositie komen door de te nemen maatregelen. Een eenvoudige stimulans is het afschaffen van de BTW, alleen op verantwoord geproduceerde voedingsmiddelen. Verder zou men kunnen denken aan een verplichting voor supermarkten om hun verse producten te betrekken van boeren binnen een bepaalde afstand tot hun vestigingen. Beperkt ook het transport. Een verdergaand idee is om weer terug te gaan naar gilden van vakmensen die exclusief de bewerking en verkoop van verse producten mogen verzorgen. Dus de terugkomst van de bakker, slager, groenten- en bloemenhandelaren. Geen verkoop van verse producten meer bij supermarkten. Dit zou ook de kwakkelende winkelstand weer positief beïnvloeden. Ook het weer invoeren van minimumprijzen zou mogelijk zijn.
Het is ecologisch van het grootste belang dat er een omslag naar circulair gemaakt wordt. Maar ook belangrijk dat de boeren hier beter uitkomen. Zij hebben de laatste jaren al veel te veel voor hun kiezen gehad.
