Wat niet weet, wat niet deert
Dit gezegde is ontstaan uit de oude vorm: wat het oog niet ziet, deert het hart niet. (Vgl. Ovidius, Ars Amatoria (III, 397): Quod latet, ignotum est, ignoti nulla cupid.) Andersom geldt ook, wat je oog ziet, deert het hart met andere woorden: wat wel weet, deert.
Het zien van bijen en insecten in het landschap en snappen hoe mooi en belangrijk deze zijn voor onze omgeving en voor onszelf zorgt ervoor dat wij mensen ons ervoor willen inzetten. Behoud van bijen en andere insecten is naast een verrijking van de omgeving ook bitteren noodzaak voor ons eigen behoud. Het is leuk om eens op een mooie zonnige voorjaarsdag naar buiten te trekken en eens te gaan kijken bij een bloemrijke plek naar insecten. Vraag jezelf dan eens af wat ze doen en waarom ze het doen. Hoe zien zij de wereld, waar zien ze mogelijkheden, waar tekorten, wat vinden ze fijn, welke soorten bloemen bezoeken ze, is er verschil? Misschien kom je dan ook onze Sallandse bij – de kleine roetbij – tegen. Lees daarna (of daarvoor, wat ook je voorkeur maar heeft) een boek zoals ‘Het bewustzijn van de bij’ het zal je wereld verrijken.
De wereld door de ogen van een bijtje
Ingenieuze kleine hersentjes, dat is wat bijen blijken te hebben. Het boek ‘Het bewustzijn van de bij’ geeft inzicht in wat een bij met die kleine hersentjes voor belevingswereld maakt – en dat is verrassend veelzijdig. Lars Chittka is hoogleraar in gedrags- en ervaringsecologie en vat in dit boek een groot deel van de bestaande wetenschap over het bewustzijn van bijen en insecten samen en laat zien hoe die kleine diertjes kunnen leren, communiceren en zelfs een persoonlijkheid hebben. Het boek gaat niet alleen over de honingbij, maar behandeld veel onderzoek naar hommels en ook andere insecten komen aan bod, zoals soorten sluipwespen die kunnen precisie injecteren in de zenuwbanen van hun slachtoffers zodat deze volledig verlamd toch door kunnen leven en zo als vers smakelijk hapje voor de wespenlarven worden gebruikt.
In het boek neemt Chittka je mee in de opzienbarende manieren waarop bijen en insecten de wereld om hun heen waarnemen. Zij gebruiken een set aan zintuigen die een behoorlijk andere kijk op de wereld genereren dan zoals dat bij ons mensen werkt. Een bij kijkt met duizenden ogen in een ander spectrum van het licht waardoor zij UV-licht kunnen zien, maar geen rood herkennen, gepolariseerd licht kunnen zien (waardoor ze weten waar de zon staat, ook al is het bewolkt of is de zon achter een boom of berg) en deze visuele informatie verwerken ze 5 keer zo snel als de mens. Zij kunnen elektrische velden waarnemen en hebben een ingebouwd magnetisch kompas. Ze horen en voelen o.a. met hun voelsprieten en zijn zeer gericht op het gebruik van geur o.a. voor communicatie en bloemherkenning. Proeven doen ze ook met hun poten. Al die signalen van deze sensoren komen samen in de hersenen en daar vormt zich het wereldbeeld van de bij en dat wordt gebruikt om te leren en om te communiceren. Zo weet een bij dat een bloem reeds is bezocht doordat een eerdere bezoeker een verandering van het elektrisch veld teweeg heeft gebracht, ze gebruiken hun ogen bovenop hun kop om de stand van de zon te bepalen, terwijl tegelijkertijd de onderste ogen herkenningspunten in het landschap herkennen om zo te bepalen waar ze zich in het landschap bevinden. Deze informatie kunnen ze doorgeven aan hun soortgenoten door te dansen zodra ze weer thuis zijn in hun nest.
Niet alles wat bijen, en andere insecten, doen is instinctief, veel details leren zij gedurende hun soms korte leven. Ze leren door het opdoen van ervaring, maar ook door het af te kijken bij soortgenoten. Ze leren te navigeren, ze leren hoe een bloem het beste kan worden benaderd om de nectar eruit te halen. Een van de meest opmerkelijke dingen die ik van het boek heb opgestoken is dat blijkt dat bijen kunnen optellen en aftrekken wat ze gebruiken bij het navigeren op weg van en naar huis.
Heeft dit je nu nieuwsgierig gemaakt naar dit boek? Hou er wel rekening mee dat het boek op momenten best even ingewikkeld is, soms vraagt een stukje tekst erom nog eens gelezen te worden om het echt te doorgronden. Maar als je interesse hebt in de leefwereld van insecten en de bij in het bijzonder, is het zeker een aanrader om hier eens voor te gaan zitten.
