Gosse Jongstra: Verdriet weeft zich door het leven.

Dinsdag 12 november speelt in het Holstohus in Olst theatergroep EnToen de voorstelling Troost. Over verlies, rouw en troost. Aanvang 19.30 uur. Voor verdere info, zie hier. Ik ben gevraagd om iets over dit thema te zeggen in mijn column van deze week. Die is langer dat u gewend bent. Maar we hebben het tenslotte ook ergens over.

“Ik kan het me niet voorstellen hoe dat voelt.” Dat hoor ik nogal eens. Over hoe het is om je partner te verliezen. Ook als je, zoals ik, bent voorbereid. Het sterven is aangekondigd door de arts. Het afscheid van mijn partner had zich eigenlijk al eerder in gang gezet. Ik was al 3 jaar aan het rouwen. Mijn vrouw kon ik aanraken. Tegelijkertijd was ze aan het verdwijnen. Ineens ging ze in heel korte tijd heen. Dan begint de rouw echt. Hoe ga ik daarmee om? Hoe gaan anderen daarmee om? Met mij om?

Hoe deed ik dat zelf eigenlijk wanneer iemand de partner verloor. Eerst schrik, soms verdriet, lief kaartje sturen en meeleven. En daarna? Misschien nog een keer vragen hoe ‘t is. En vervolgens zie ik de achtergeblevene alweer ‘normaal’ functioneren. Ik ontmoet die weer op de markt, bij een voorstelling, bij de sportclub.

Ogenschijnlijk gaat het weer goed. De orde van de dag is weer opgepakt. En ik zweeg. Als ik iemand, wiens partner is overleden zag in het dorp, kwam best vaak de gedachte bij me op: ‘Zijn / haar partner is overleden.’ En ik zweeg.

Kijken mensen nu ook zo naar mij? Soms zwijgen ze. En gelukkig stellen ze ook wel dé vraag: “Hoe gaat het nu met je?” Dat vind ik prettig. Ik ga er maar vanuit dat de ander een eerlijk antwoord wil en niet ‘hoopt’ op: “Heel goed hoor!”

Dan lijkt het gesprek immers minder pijnlijk te worden. Voor de ander dan. Want er is altijd dat gemis. Hoe goed ik me ook voel. Ik vind vragen okay. Anderen rouwenden willen er misschien niet over praten. Dat is aan hen zelf. Het is een balanceeract of en hoe je erover begint. Je kunt ook vragen of je er iets over mag vragen. Als het uit een goed hart komt, is het nooit fout.

Nadat ik zelf in de positie van weduwnaar belandde, heb ik best veel gesprekken gehad met mensen in een vergelijkbare situatie. En wat blijkt? Verdriet gaat nooit over. Iedereen functioneert voor de buitenwereld weer gewoon. Ja, op het oog.

Maar achter de voordeur komen de tranen, is er het gemis. Daarover kunnen praten verlicht het verdriet, maakt het zachter. Het is echt een verkeerd idee, dat als je verdriet niet aanraakt, dat het dan eerder over gaat. Dat je denkt: laat ik er maar niet over beginnen want dan rakel ik het verdriet weer op. Dus praat je maar over koetjes en kalfjes. (Of nog erger, je vermijdt de ander. Niet doen!) Nee, verdriet wordt niet opgerakeld. Het is er. Altijd.

Ik sprak een weduwe over verdriet. Haar man was plotseling overleden. Al een tijd geleden. “Ik was voortdurend met hem bezig, hij zat steeds in mijn gezichtsveld. Pas na zeven jaar ging hij een beetje het hoekje om.” Dat vind ik dan wel weer een bijzondere beeldspraak. Het niet meer hier zijn en toch aanwezig zijn wordt mooi verwoord in een gedicht van Angela Koster:

Ik kan jou
Niet meer aanraken
En toch
Raak jij mij
Voortdurend.

Rouwen gaat in fases. In het begin nog verdoofd. Vol ongeloof. Het besef – en vooral wat het betekent – dringt nog niet door. Moeheid verlamt alles. Een kleine aanleiding – een briefje, een handschoen in een laadje- kan een lawine aan tranen teweegbrengen.

Het gevoel van alleen-zijn komt daarna naar boven als ik me realiseer dat ik mijn vrouw nooit meer zal aanraken, zal horen, kan ruiken of samen met haar kan lachen. In een huilbui wil ik naar iemand toe. Voor troost, voor een stevige arm om me heen. En tegelijkertijd wil ik alleen zijn met mijn verdriet. Of eigenlijk wil ik alleen zijn met haar. Met haar die er niet meer is.

Ik wil vergeten én loslaten. En ook de herinneringen inprenten. Ik wil het verdriet de baas zijn en het tegelijkertijd koesteren. Verdriet is iets raars. Actrice Zineb Fallouk over rouw: Ik zie rouw als water: het heeft geen eind, geen tijd of vaste vorm. Je kunt het niet vasthouden of in een doosje wegstoppen. Het komt zoals het is en het enige wat ik kan doen is erin meegaan.

Het is nu ruim een half jaar geleden, dat mijn vrouw overleed. Bestaat er nu iets naast rouw? Kan ik rouwen en me tegelijkertijd goed, misschien wel gelukkig voelen? Zonder schuldgevoel? Ja dat kan. En dat is heel bijzonder. Ik heb daar passende muziek bij, mijn lievelingsnummer. De Canon in D van Pachelbell past bij zowel verdriet als bij gelukkig voelen. Prachtige muziek.

(Lees verder onder videoclip

Als ik het leven zie als een geweven doek, dan gaat het weven, na het bruut wegscheuren van een deel van het doek, verder. Eén gouden draadje uit het weggescheurde deel – het verdrietsdraadje – gaat mee met het weven van de volgende levenshoofdstukken.

Er komen nieuwe ervaringen – kleurige draden – bij. Er zijn nieuwe ontmoetingen, nieuw gebeurtenissen, die allemaal met hun draden een nieuw doek weven. En het gouden draadje van verdriet wordt meegeweven. Het komt boven, duikt daarna even onder. Soms lijkt het verdwenen en komt weer tevoorschijn. Samen met al die nieuwe draden en de verdrietsdraad ontstaat mijn nieuwe levensdoek.

Dat doek begint vorm te krijgen. Mijn eigen levenslust helpt daarbij. Stilstaan bij wat was, wat is en wat komt helpt daarbij. Mensen om me heen, met wie ik lief en leed kan delen, helpen daarbij. Oprechte belangstelling helpt. Dit alles om de gouden draad minder schrijnend te maken.

Maar weet dat die draad nooit, nooit echt verdwijnt. Die blijft aanwezig. Ook in een totaal vernieuwd doek. En daar mag je best aandacht aan blijven schenken.

Gosse Jongstra