Een fietshelmverplichting lijkt een makkelijke oplossing om het aantal ongevallen met fietsers te verminderen en de afloop ervan te verbeteren. Maar is zo’n helmplicht voor fietsers echt zo’n inkoppertje? Of speelt er meer?
De cijfers zijn vrij duidelijk. Het aandeel ongevallen met dodelijke afloop onder fietsers neemt de afgelopen jaren toe[1]. Met name onder de groep 75-plussers is er een groei te zien. De opkomst van de E-bike heeft daar uiteraard veel mee te maken[2]. De roep om een landelijke helmplicht voor alle fietsers wordt door de toename vaker genoemd. Door de helm zou de afloop van een ongeval met de fiets minder erg zijn en worden een hoop problemen hiermee opgelost. Zo opgelost dus. Maar zo simpel is het niet.
Charme van het fietsen
Nederland is een echt fietsland. We staan al jaren met stipt bovenaan alle lijstjes als het gaat om fietsgebruik en het aantal fietsen per huishouden. Begin 1900 kwam het fietsen echt op in ons land. Het gemak en de lage kosten spraken ons aan. In het begin was fietsen iets voor de elite, zoals de arts maar later werd de fiets betaalbaarder en kon de hele bevolking gebruik maken van de tweewieler. Anders dan andere Europese landen, die de fiets meer als een sportattribuut zagen. De rijke fietsgeschiedenis leeft nog steeds voort vandaag de dag. Veel ouders voeden hun kinderen op met de fiets en het is gebruikelijk om naar school te fietsen.
De lage kosten voor aanschaf en onderhoud zijn uiteraard erg prettig. Maar een van de voornaamste voordelen is het gebruiksgemak. Even naar de winkel? Je springt zo op je fiets en weg ben je. Vaak kun je makkelijk je fiets kwijt, want hij neemt niet zo veel ruimte in, in tegenstelling tot een auto. Ook ben je in de stad vaak sneller op je bestemming dan met de auto. Je rijdt fluitend langs die file. Op het fietspad hoef je, op enkele uitzonderingen, niet vaak te wachten. Bijvoorbeeld de wijk Zwolle Zuid die in de jaren ’80 / ’90 is ontwikkeld. Wil je van het hart van de wijk naar de binnenstad van Zwolle? Dan ben je er sneller met de fiets. De infrastructuur en wijkopzet is zo ingericht dat je als fietser vaak vrij door kunt fietsen terwijl de auto een omweg moet nemen.
Kortom, de fiets is makkelijk, snel en is ook nog eens gezond. Dat is de charme van het fietsen. Er zitten erg veel voordelen aan. Met de invoering van de helmplicht lever je in op het gebruiksgemak. Er wordt een barrière toegevoegd aan wat eigenlijk zo laagdrempelig moet zijn en nu is. Ga je naar de winkel? Vergeet dan niet je helm op te doen. Vervolgens moet je hem ergens opbergen op de fiets (extra opbergruimte nodig) of je neemt het mee in de winkel in. Gedoe! En daar houden we niet zo van. Zo wordt het fietsen minder aantrekkelijk en de kans dat het gebruik afneemt is dan aanwezig.
Oplossing zoeken bij fietser
Dat het niet zo goed gaat met de verkeersveiligheid in Nederland is duidelijk. Na jaren van daling in het aantal verkeersdoden zien we helaas nu weer een stijgende lijn. Opvallend is dat het aantal ouderen (70+) die in het verkeer en op de fiets zijn overleden flink gestegen is. Daarnaast is de oorzaak van de fietsongevallen waarbij auto’s betrokken zijn, ook gestegen. In 2021 kwamen er 81 fietsers om na botsing met een auto. In 2022 waren dat er 141[3]. Wellicht logisch dus dat er naar de fietser wordt gewezen om die cijfers omlaag te halen in de toekomst. Maar dan leg je de schuld en oplossing alleen bij de fietser.
Als je naar de cijfers van het CBS en Rijkswaterstaat kijkt zie je ook dat de meeste dodelijke ongevallen op 50 km/u wegen gebeuren (31% in 2022)[4]. Vaak zijn deze 50 km/u wegen niet optimaal ingericht voor fietsers. Ze hebben bijvoorbeeld alleen een fietsstrook waar auto’s naast rijden waardoor het snelheidsverschil erg groot is. Wanneer je dan als fietser in aanraking komt met een auto die 50/60 km/u rijdt is de afloop vaak niet zo gunstig. Veel veiliger is het om op vrijliggende fietsvoorzieningen te fietsen waarbij de conflictpunten (oversteken) goed en duidelijk ingericht zijn. Is er geen ruimte voor een vrijliggend fietspad? Dan moet de snelheid van het autoverkeer omlaag. Oftewel, investeren in veilige infra zou juist prioriteit moeten zijn.
Kortom, een helmplicht invoeren lijkt een makkelijke oplossing van de stijging van het aantal ongevallen met fietsers. Maar deze oplossing is vrij kort door de bocht en eenzijdig. Het probleem wordt vooral bij de fietsers gelegd, niet bij de automobilist, terwijl de auto bij bijna de helft van de dodelijke ongevallen is betrokken[5].
Met een invoering van een helmplicht maak je het fietsen onaantrekkelijker en minder gemakkelijk, wat kan leiden tot een vermindering van het fietsgebruik. Dat kunnen we, mede door de groei van het autoverkeer, niet gebruiken in binnenstedelijke gebieden waar de druk op het wegennet al erg hoog is.
[1] Meer fietsslachtoffers dan overige verkeersdeelnemers | ANWB
[2] Meer slachtoffers onder oudere fietsers (swov.nl)
[3] Meer verkeersdoden in 2022, vooral fietsende 75-plussers vaker slachtoffer | CBS
[4] Actuele verkeersongevallencijfers (rijkswaterstaat.nl)
[5] Meer fietsdoden na eenzijdige ongevallen | CBS
Waarom zou je niet beide doen ? Dus zowel een helmplicht voor iedere fietser, als het veiliger maken van de route’s. Toegegeven, bij een ongeval met een auto is de kans dat de helm zwaar letsel beperkt niet zo groot, maar bij een heleboel andere ongevallen ( bijvoorbeeld tussen fietsers, valpartijen e.d. ) helpt het wel degelijk. En t is sneller en goedkoper te regelen dan veiliger maken van de fietsroute’s