Door Henric van Dijk
Wat doe ik duurzaam? Of ik daar een stuk over wil schrijven? Natuurlijk, dat doe ik. Na een paar drukke werkdagen, met een flinke fysieke uitdaging kwam ik er achter dat ik niet echt duurzaam was omgegaan met mijn eigen lichaam. Beide armen kon ik niet meer bewegen zonder pijn, mijn gedachten waren helemaal niet bezig met duurzaamheid en al helemaal niet met een artikel daarover. Ik was alleen nog maar gefocust op herstel. Dat doet mij realiseren dat duurzaamheid direct met jezelf te maken heeft, het is een spiegel van jezelf.
Hoe duurzaam ben ik zelf? Wat doe ik eraan of ermee? Kun je überhaupt duurzaam zijn als mens? Wat de een duurzaam vindt, kan voor de ander misschien helemaal niet duurzaam zijn. Hoe verhoudt duurzaamheid zich tot de tijd waarin je leeft? Dit zijn vragen waar ik allang mee worstel, de vragen komen dit schrijven weer naar boven.
Om tot de kern van duurzaamheid te komen ga ik altijd op zoek naar de betekenis van woorden. Allereerst is duurzaamheid een woord dat uit de bosbouw komt, de term werd geïntroduceerd om een manier aan te duiden om bosbestanden voor langere tijd te behouden (anno 1346, verordening van Brunoy: bosbehoud moet een constante worden). Daarbij hoorde het aanplanten van bomen voor komende generaties. Bij het woord duurzaamheid gaat het in de kern om ‘duur’. In dit geval komt het van ‘duren’, een tijdspanne, een tijd in beslag nemen. Interessant, want hoe lang duurt dan iets? Blijkbaar is iets wat duurzaam is dus ook vergankelijk? Klopt dat?
Fysiek duurzaam
Bijna twintig jaar geleden hebben wij een huis gebouwd. Een houten huis, houtskelet. We wilden het namelijk op een verantwoorde manier doen. Houtskelet in die tijd vroeg nog wel het een en ander. De kieren in ons huis moesten met tape gedicht worden, de wanden zijn van OSB, de dakplaten zijn dik en zorgen voor een flinke isolatie, de isolatie in de wanden van steenwol. Anno nu krab ik mij achter de oren. Het hout is gespijkerd en gaat kapot bij sloop. De isolatie in de wanden wordt hier en daar al het nieuwe asbest genoemd. De lijm van de tape, de osb-platen die verlijmd zijn met discutabele stoffen? Een warmtepomp van de eerste generatie die veel stroom verbruikt? Is mijn huis wel zoveel duurzamer als een stenen huis? Met mijn kennis van nu zou ik nu een totaal ander huis bouwen. Een huis van CLT (cross laminated timber) zonder lijm en spijkers, wanden van massief hout, zo dik dat die het huis isoleren zonder isolatiemateriaal, huizen die warm blijven zonder ingewikkelde verwarmingstechnieken. Maar nog veel belangrijker: bij afbraak zijn de wanden her te gebruiken en heb je nauwelijks tot geen afval. Zo hebben de toekomstige generaties én geen afval én producten die ze kunnen hergebruiken.
Mentaal duurzaam
Naast de fysieke elementen heb je ook nog een mentaal aspect. Ik heb een huis dat goed isoleert, waar het binnenklimaat aangenaam is, waar we graag verblijven. Dit noem ik het sociale aspect van duurzaamheid, iets dat niet onderschat mag worden. Duurzaamheid kan samengaan met immateriële luxe.
In mijn werk heb ik regelmatig met keuzes te maken die anderen niet altijd begrijpen. Dan wil ik duurzaamheid nog wel eens anders uitleggen vanuit het Engels: binnen de term duurzaamheid heb je durable (dat het voor langere tijd kan bestaan zonder significante teloorgang van kwaliteit of waarde) en duration (de tijd dat iets bestaat).
Op Overkempe in Olst zijn we momenteel bezig met de aanleg van een Zintuigenpad. Hierin hebben we veel keuzes moeten maken. Allereerst op sociaal gebied. We willen het niet alleen voor ons, maar voor de maatschappij als geheel, het wordt openbaar toegankelijk. Wil je een zintuigenpad aantrekkelijk houden, durable, dan moet je de attractiviteit behouden. Naast vaste (kunst)objecten komen er wisselende kunsttentoonstellingen. Kunst is bij uitstek geschikt om de mens een spiegel van de tijd voor te houden, zorgt voor evolueren van duurzaamheid in alle aspecten.
Daarnaast heb je een economisch aspect. In duurzaamheid zit ook de andere betekenis van duur: kosten. Kosten ten opzichte van een lange levensloop. Een eis, het pad geschikt te maken voor minder validen, vraagt om een verharding die niet verzakt. Welk materiaal kies je? Wat gebruik ik als ondergrond van de bestrating? Ik kan niet alles bestraten, dat staat het budget niet toe maar hoe kan ik toch zoveel mogelijk bestraten met het bestaande budget en voor een termijn van minimaal twintig jaar? Hoe doe ik dit milieuvriendelijk? Hierin is een gulden middenweg gekozen.
Het sociale aspect is de duurzaamheid wordt vaak vergeten. Hoe belangrijk dat is? Niet voor al onze bewoners is het mogelijk zo maar even naar het dorp te wandelen, laat staan met anderen in contact te komen. Door de maatschappij naar binnen te halen, voorzieningen te treffen waarbij ont-moeting (letterlijk niet-moeten), kan plaatsvinden zijn waardevol voor de korte en lange termijn. Momenteel zijn leerlingen van het Zone college bezig met de aanleg van de bijentuin. Zij leren op een totaal andere manier een stukje landschap aan te leggen, biodivers en met gebruikte materialen. Daarnaast ontmoeten zij onze bewoners. Spannend, afwachtend maar na een paar dagen nieuwsgierig, een nieuwe wereld gaat open. Contacten ontstaan met bewoners. Zowel de aanleg van de tuin als het contact met de bewoners zijn een momentopname, en tegelijkertijd heeft het invloed op de manier waarop deze jonge mensen anders de toekomst in gaan. Naar een duurzame toekomst.
Duurzaam in het landschap
Het laatste aspect waar ik het over wil hebben is de duurzaamheid in het landschap dat we aanleggen. Zoals Esther Visser in deze rubriek de vorige week al aan heeft gegeven zijn we op Overkempe bezig met de aanleg van heggen en het planten van bomen in onze weilanden. Dit geeft het landschap een extra dimensie voor flora en fauna. Langs het zintuigenpad gaan we dit ook vormgeven. Zo wordt de bijentuin voorzien van een stromende beek, gebruiken we stapelmuren om verschillen in klimaat te krijgen, gebruiken we inheemse bijen- en vlinderplanten. Kortom, een klein ecosysteem dat zich langzamerhand kan ontwikkelen.
Het allerbelangrijkste. Kunnen we mensen hiermee blij maken? Ik weet zeker dat dit gaat lukken. Afgelopen week kwam er ineens iemand op de scootmobiel aangereden. Over het pad dat eigenlijk nog niet geopend is. Mijnheer was heel blij. “Eindelijk een pad waar ik overheen kan rijden, langs de Wetering kan rijden en kan genieten.” Deze indrukken neemt mijnheer mee naar huis, waarschijnlijk zal hij dit in zijn directe omgeving vertellen. Als we dit pad zinvol houden dan zal deze plek duurzaam in de hoofden van mensen nestelen.
