Wat doe je duurzaam, Jopie Duijnhouwer?

Ongeveer 35 jaar geleden woonde en werkte ik in Kameroen. In Lomié, een dorp met 1.200 inwoners midden in het tropisch regenwoud, het ambtelijk centrum van een arrondissement met een bevolkingsdichtheid van 1 persoon per km². Daar kwam voedsel dichter bij de kwalificatie duurzaam dan alles wat ik daarvoor en daarna gezien heb. Dierlijke eiwitten (vlees, vis, insecten), vruchten, olie en smaak werden verzameld in het bos. Jaarlijks kapte een familie een hectare regenwoud om er bananen, manioc en pinda’s te verbouwen. Daarna werd het stuk grond 50 jaar of langer aan zijn lot overgelaten.

Het was er zeker geen paradijs. Een enkele keer was er overvloed, soms honger en te vaak heel eenzijdig eten. Om het leven in Lomié in perspectief te zetten: bij die bevolkingsdruk zouden er op de oppervlakte van de gehele provincie Utrecht 1.500 mensen wonen.

Vanuit Lomié richting de bewoonde wereld zag je het bos verdwijnen. Bij een bevolkingsdichtheid van 10 personen per vierkante kilometer (15.000 Utrechters) was het regenwoud volledig gedegradeerd, en dat in een klimaat met 12 maanden per jaar zon, warmte en regen.

De succesvolle jager in Kameroen hield de prooi niet voor zichzelf, sterker nog, hij at er misschien wel niets van. Dat zou ongeluk kunnen brengen. Er was een keurige verdeelsleutel waardoor iedereen in de gemeenschap een deel kreeg. Een hert was meer dan alleen dierlijke eiwitten, het was een levend wezen uit een waardevolle omgeving. Dat is een fundamenteel andere voedselbeleving dan de moderne mens die een kiloknaller kipstukjes in de wok kiepert, en die geen flauw idee heeft waar die kip vandaan komt, hoe de kip geleefd heeft of hoe het dier aan zijn einde gekomen is.

Ondertussen wonen er bijna 1,3 miljoen mensen in de provincie Utrecht. Wij maken ons allang geen zorgen meer of we wel voldoende te eten hebben. De wereld is van ons. De huidige bewoner van Utrecht eet deze ochtend waarschijnlijk niets wat in die provincie geproduceerd is. Hij of zij kan ontbijten met muesli waarvan de noten uit Turkije, de blauwe bessen uit Chili, de granen uit Oekraïne of Finland en de yoghurt uit Nederland (of Duitsland) komen.

Als de krant morgen een recept met asperges, papaya of zeekraal publiceert, dan verwacht de consument dat de supermarkt of speciaalzaak dat op voorraad heeft. Het is nieuws als één supermarktketen een paar dagen geen paprika in de schappen heeft.

Ons voedselsysteem is onderdeel van een neoliberale doctrine, waarin de manier waarop die prijs tot stand komt secundair is

‘Duurzaam(heid)’ is de bezweringsformule waar de moderne mens zich mee troost, bedwelmt of achter verstopt. Bovendien is het een misvatting om het bijvoeglijk naamwoord duurzaam aan voedsel te koppelen. Niet voedsel is “(on)duurzaam”, maar het voedselsysteem waar het deel van uitmaakt. En ons huidige voedselsysteem is mateloos en waardenloos.

De belangrijkste waarde die de moderne Westerse consument aanspreekt, is de prijs. Ons voedselsysteem is onderdeel van een neoliberale doctrine, waarin de manier waarop die prijs tot stand komt secundair is. Arbeidsomstandigheden, dierenwelzijn en zorg voor milieu mogen opgerekt worden tot net binnen de wettelijke lijntjes. En als die normen ergens heel ruim liggen dan hoeven we dat ook niet perse te weten. Het externaliseren van kosten is dé manier om economisch te overleven.

Een relatie aangaan met voedsel vind ik belangrijker dan haarkloverij over ‘duurzaamheid’. Begin een moestuin, houd een kip of pluk en slacht een gans, koop een vis met kop en schubben. Eet in de winter pastinaak of schorseneren in plaats van de inhoud van een zakje voorgesneden groentemix. Koop producten via een CSA, of Herenboeren, of direct bij een boer of fruitteler. Ga een dag uien schoffelen of een week appels plukken.

Of dat enig effect heeft op de ‘duurzaamheid’ van voedsel? Geen flauw idee, maar het geeft betekenis aan dat wat je in je mond stopt. Waarschijnlijk is het niet eens ‘duurzaam’, maar wel ‘waardenvol’ voedsel.