Natuur als drager, wonen als motor
Het principe is even eenvoudig als vernieuwend: op landbouwgrond die nu nog geen woon- of natuurstatus heeft, worden kleinschalige woningen geplaatst – tot 50 m² per woning. De opbrengst van die woningen wordt vervolgens ingezet om nieuwe natuur aan te leggen en duurzaam te beheren. Zo ontstaat een dubbel voordeel: een mooie, groene leefomgeving én een sluitend verdienmodel, zonder structurele afhankelijkheid van subsidies.
Lees verder onder de podcast met Daan Groot van Natuurverdubbelaars, die in opdracht van drie ministeries de handreiking schreef en deze vol enthousiasme in ontvangst zag genomen worden.
Waarom is dit nodig?
Het landelijke gebied staat onder druk: stikstof, bodemdegradatie, afnemende biodiversiteit én een woningnood die ook starters, senioren en alleenstaanden treft. Tegelijk worstelen boeren met hun verdienmodel. Nieuwe Natuur en Klein Wonen (NNKW) brengt hier verandering in, door functiecombinatie centraal te stellen – in lijn met de Nationale Omgevingsvisie.
De handreiking benoemt de drie kernprincipes:
- Meervoudig boven enkelvoudig: combineren van functies in plaats van scheiden.
- Gebiedsidentiteit centraal: elk plan past zich aan het landschap aan.
- Voorkom afwenteling: zorg dat nieuwe oplossingen duurzaam zijn, zonder nadelige neveneffecten.
Van ontwerp tot realisatie: een praktisch kookboek
De handreiking bevat concrete voorbeelden, procesbeschrijvingen, 12 uitgewerkte inrichtingsconcepten én een rekentool. Die helpt om per locatie de financiële haalbaarheid van een project door te rekenen – bijvoorbeeld bij verschillende bebouwingsdichtheden, natuurtypes of nutsvoorzieningen (on-grid of off-grid).
Ook worden 14 ruimtelijke variabelen toegelicht, zoals:
- Tijdelijkheid (permanent of tijdelijk wonen)
- Clusteringspatronen (van gestrooid tot gegroepeerd)
- Systeemherstel van bodem, water en ecologie als basis
Voor wie is dit bedoeld?
De handreiking richt zich op drie doelgroepen:
- Gemeenten en provincies – zij hebben de sleutel in handen. Zonder hun actieve inzet blijven veel initiatieven steken.
- Initiatiefnemers – van boeren en gebiedscoöperaties tot collectieve woongroepen en CPO’s.
- Bewoners – mensen die bewust kiezen voor klein wonen, verbonden met natuur en gemeenschap.
Er worden verschillende ontwikkelmodellen geschetst: van erfpachtconstructies tot coöperatieve grondinitiatieven.
Aanbevelingen voor overheden
Een terugkerend thema is dat veelbelovende initiatieven vaak stranden op bureaucratische traagheid of het ontbreken van duidelijke kaders. De belangrijkste aanbevelingen:
- Ontwikkel lokaal beleid op NNKW – en geef duidelijkheid over wat waar kan.
- Denk in mogelijkheden, niet in beperkingen – stel bij elk bezwaar de vraag: “Wat kan er wél?”
- Borg kwaliteit met bestaande instrumenten – zoals het bestemmingsplan of de Omgevingswet.
- Werk vanuit vertrouwen – en geef pioniers de ruimte om te leren.
Inspirerende voorbeelden
De handreiking licht vijf bestaande initiatieven uit, waaronder:
- Peel Natuurdorpen – waar boeren, bewoners en natuur samenwerken.
- LiberTerra en Tiny Village Alteklein – pioniers die laten zien wat er mogelijk is als regelgeving meewerkt.
Klein wonen, groot effect
Nieuwe Natuur en Klein Wonen is geen wondermiddel. Maar het biedt wel een krachtige, praktische oplossing voor meerdere maatschappelijke vraagstukken tegelijk. Voorwaarde is dat er ruimte komt – letterlijk én figuurlijk – voor maatwerk, lef en samenwerking.
Of zoals de handreiking het zegt: “Initiatiefnemers kunnen aanjagers van verandering zijn, maar alleen als gemeenten en provincies mee durven bewegen.”
Lees hier de hele handreiking.
