Salland deze Week: De rivier herleeft: hoe het al beter gaat met IJssel en Vecht, maar je kunt er beter nog maar niet uit drinken

De mens heeft het watersysteem eeuwenlang aangepast, en de gevolgen daarvan zien we vandaag nog terug. Gelukkig groeit het besef dat we nu anders moeten handelen. En dat we, als samenleving, ieder op onze plek, kunnen bijdragen aan een gezondere rivier.

Ooit stroomden IJssel en Vecht door uitgestrekte uiterwaarden, met moerassige ooibossen aan weerszijden. Overstromingen waren normaal; huizen stonden op hoogtes. Maar ingrijpen van de mens – dijklegging, vaarwegverdieping, versteende oevers – vernauwde de rivieren en bracht haar in het keurslijf van economie en veiligheid. Dat systeem wordt langzaam hersteld. Waterschappen proberen natuurlijke processen weer ruimte te geven. Ruimte voor de Rivier.

Maar er is meer dan de loop van de rivier die door ons oneindig landschap stroomt. Boeren plegen ecocide met fosfaat, nitraat en gif waarmee ze flora en fauna vernietigen (en zelf kanker krijgen). Lozingen van industrie die de rivieren gebruiken voor hun productieproces of voor aan- en afvoer, vernietigen de ecosystemen al net zo hard (hoewel de industrie al wel heel hard werkt aan verbeteringen). En dan de mens niet te vergeten met zijn vervuilende schoonmaakmiddelen en gif in de tuin, om de oprit schoon te houden, mieren en slakken te verjagen.

We gaan de goede kant op, maar dat is nog maar het begin. Zowel voor de Vecht als de IJssel zijn er acties om het water weer drinkbaar te krijgen. Dat leek eerst een zweverig project. Hoe idioot zijn we eigenlijk dat we onze levensaders vergiftigen? Na de ‘zweverige’ voorlopers om de rivier drinkbaar te krijgen, komt de politiek er achter aan. Er komt een ‘kaderrichtlijn’ aan om ons zelf én de andere natuur te redden van een vergiftigingsdood.

Maar laten we niet wachten op de politiek. Daar zijn ze meer bezig met zichzelf en over vier jaar weer herkozen worden. Daar zijn ze voorstander van glyfosaat dat kanker veroorzaakt en daar trekken ze de stekker uit stikstofreductie omdat bedrijven meer winst willen maken. Raalte lijkt zelfs een BBB te krijgen die het stikstofdebat negeert. “Wat je niet ziet, is er niet,” liegt Van der Plas.

Van Kaderrichtlijn Water naar Particulier KRW

De Europese Kaderrichtlijn Water stelt harde eisen aan de kwaliteit van ons water. In 2027 moet dat overal in Europa op orde zijn, maar dat doel lijkt voor Nederland niet haalbaar. Toch moeten we het proberen. Misschien is het tijd om ook als samenleving een eigen, strenge standaard te hanteren: een ‘Particuliere KRW’.

Een soort waterethiek voor thuis. Denk aan het vermijden van hormoonverstorende stoffen, het kiezen voor milieuvriendelijke alternatieven, en het anders inrichten van onze tuinen en straten. Niet omdat het móet, maar omdat we weten dat het anders niet goed komt. Wat we zelf vervuilen, moeten we ook zelf oplossen. En wat we zelf kunnen voorkomen, scheelt straks miljoenen aan sanering.

Laten we een kaderrichtlijn voor particulieren opstellen:

Wat jij zelf kunt doen – een particuliere Kaderrichtlijn Water

• Gebruik verzorgingsproducten zonder microplastics. Die piepkleine plastics spoelen weg via douche en wasbak en komen uiteindelijk in sloten, rivieren en de zee. Daar worden ze gegeten door vissen en insecten, en via de voedselketen komen ze uiteindelijk weer op ons bord terecht. Microplastics verdwijnen nooit meer uit het ecosysteem.
• Was je auto niet op straat. Het spoelwater, vol met schoonmaakmiddelen, olie- en remstofdeeltjes, verdwijnt via het regenwaterriool zó de sloot in. Was je auto liever bij een wasstraat met wateropvang en filters.
• Gooi geen medicijnen of drugs door het toilet. Zelfs minimale restjes hormoonzalf, antidepressiva of pijnstillers hebben meetbare effecten op waterleven. Ze veranderen het gedrag, de voortplanting en zelfs het geslacht van sommige waterdieren. Breng oude medicijnen naar de apotheek.
• Kies voor biologische planten in je tuin. Planten van het tuincentrum zijn vaak behandeld met neonicotinoïden en andere pesticiden die schadelijk zijn voor bijen en vlinders. Holstotuinen en Decohof bieden plantgoed zonder gif. Vooral belangrijk als je dichtbij een natuurgebied woont: jouw tuin is onderdeel van het ecosysteem.
• Maai niet je hele gazon steeds kort. Laat eens een randje of een hoekje met rust. Daar komen vanzelf klavers, madeliefjes, weegbree en andere kruidjes op. Goed voor bijen, vlinders en andere insecten. En een mooi plekje voor jonge diertjes om zich te verschuilen.
• Respecteer rustgebieden in uiterwaarden, vooral in het voorjaar. Veel vogels broeden op de grond, en bevers en otters krijgen jongen. Wie er dan doorheen loopt met hond of drone, verstoort cruciale levensfases.
• Hou water vast in je tuin. Vertraag regenwater met een regenton, een grindstrook, wadi of groen dak. Dat voorkomt overbelasting van sloten en riolen bij piekbuien en helpt tegen uitdroging in droge periodes.
• Vang regenwater op en gebruik het slim. Sproei je tuin met opgevangen regenwater in plaats van kraanwater. Dat scheelt energie, zuiveringskosten en belasting van het systeem.
• Gebruik zo min mogelijk meststoffen of kunstmest in je tuin. Te veel stikstof en fosfaat spoelt uit naar het oppervlaktewater, net zoals in de landbouw. Kies liever voor compost of organisch materiaal.
• Gebruik geen onkruidverdelgers op je stoep of oprit. Middelen als glyfosaat komen bij de eerste regenbui in het regenwaterriool terecht. Schrobben, branden of gewoon met de hand wieden is een stuk veiliger voor de natuur.
• Leg een gevarieerde tuin aan. Meer bloemen, minder tegels. Iedere tegel eruit is winst voor het water. Planten zorgen voor opname van regenwater en voor verkoeling. Een biodiverse tuin werkt als een spons.
• Zorg voor gezonde composthoop. Gooi er geen plastic of chemisch afval op. Een goede composthoop levert voeding voor je tuin zonder belasting van het milieu.
• Heb je een sloot of oever aan je tuin? Laat een natuurlijke oeverrand ontstaan met riet en oeverplanten. Dat filtert het water en biedt schuilplek voor vissen en waterinsecten. Geen stenen en geen gazon tot aan het water!

IJssel en Vecht hebben al veel teruggewonnen. Maar ze zijn nog lang niet waar ze vroeger ooit waren. Herstel is een kwestie van geduld, betrokkenheid én keuzes. Niet alleen van overheden, maar ook van inwoners. Wie zich verwondert over libellen, fonkelend rivierkruid of een springende vis in een hersteld beekdal, weet: IJssel en Vecht leven. En als wij dat blijven ondersteunen, leeft zij nog lang.