Hasan Kaddour: Tussen verleden en heden, de zoektocht van een Syrische vluchteling in Nederland

In het dorp Olst, aan de grote IJssel, woon ik, Hassan, de Syrische schrijver die na jaren van ontheemding een nieuw thuis vond in Nederland. Toch zijn er momenten waarop ik me nergens bij hoor voelen. Ben ik de Nederlander die door Nederlanders als een Syrische vluchteling wordt gezien? Of ben ik de Syriër die door Syriërs als een Nederlander wordt beschouwd?

Deze vraag op zichzelf veroorzaakt pijn, niet alleen in mijn hart en verstand, maar ook in alle spieren van mijn lichaam. Het bespreken van deze relatie tussen de verschillende identiteiten wordt pijnlijker naarmate de tijd verstrijkt. Hoe meer je jezelf erin verliest, hoe zwaarder het wordt.

Ik ben degene die altijd probeert de balans te bewaren tussen twee parallelle levens, zelfs op sociale media. Wanneer ik een foto of video plaats van mezelf, zittend te midden van het prachtige Nederlandse landschap, voel ik dat ik ook een foto van mijn dorp Saraqib in Syrië moet delen, of het nu gaat over het mooie verleden of over de verwoestingen van de oorlog, want de meeste herinneringen aan het verleden zijn onder het puin verdwenen.

Is het een ironie van het lot? Mijn tweede leven begon nadat ik ontsnapte aan de dood en uiteindelijk in Nederland was beland, maar mijn parallelle, vorige leven ging door, en het digitale tijdperk en sociale media speelden daarin een grote rol. In dit nieuwe leven heb ik geprobeerd een mix te zijn van “mijn oude ik” en “mijn nieuwe ik”. Ik heb geprobeerd ervoor te zorgen dat die ene beslissing om in de vluchtelingenboot te stappen mijn leven niet verticaal in twee aparte delen splitste.

Ik heb een vast geloof dat positieve integratie in de nieuwe samenleving ook betekent dat “mijn verleden” aanwezig moet zijn. Iedereen heeft een enorme hoeveelheid levens- en sociale ervaringen en verworven vaardigheden, naast academische kennis. Deze ervaringen zullen een waardevolle troef zijn wanneer de tijd rijp is om je in de nieuwe samenleving te mengen.

Maar om deze integratie te laten slagen, moet ik al mijn oude kennis en al mijn vaardigheden inzetten voor deze gemeenschap. Ik kan mijn tweede leven niet beginnen met een leeg saldo, want een mens die met nul begint, zal een last zijn voor de samenleving die hem van de grond af aan moet opbouwen – als we ons kunnen voorstellen dat er zoiets bestaat als een ‘nulsaldo’.

Toen ik mijn koffers pakte en op Schiphol aankwam, had ik al mijn ervaringen, tradities en cultuur bij me; het zijn mijn enige voorraden in dit nieuwe land. En ik herinner me die eerste avond in de herfst van 2015, toen ik voor het eerst om me heen keek en de verschillende vormen, kleuren en geluiden zag, en ik besefte dat ik zelf ook anders was.

Op dat moment werd de belangrijkste vraag: Zal dit land mijn bagage accepteren? Zal de samenleving deze accepteren of terugsturen? Die vraag zal nog jaren door mijn hoofd blijven spelen, terwijl ik mijn bagage in de parken en op de pleinen uitstal: hier ben ik, met mijn naam, mijn foto, mijn persoonlijkheid en wat ik aan ervaring bezit.

Wat gebeurt er als de nieuwe samenleving me vraagt om mijn verleden in te perken? Hoe kan ik een dergelijk ingrijpen in mijn identiteit accepteren? Want uiteindelijk ben ik een compleet mens, vol gevoelens, emoties en gedachten.

Een oude Arabische uitdrukking zegt bij benadering: “Er is geen eer voor een profeet in zijn eigen land.” Dit betekent dat zelfs profeten soms door hun volk werden afgewezen, maar later erkenning vonden bij andere volkeren. Deze gedachte raakt de werkelijkheid, want zij die hun ideeën, cultuur en kennis met zich meedragen, slagen vaak wanneer ze alles in dienst stellen van hun nieuwe gemeenschap. Die gemeenschap accepteert hen, geeft hen een kans om te slagen, en iedereen profiteert van dat succes. Dit is hoe wederzijdse waarde en erkenning eruit zien.

Een van de ergste dingen die je kunt meemaken, is het woord ‘afwijzing’, vooral als het iets betreft dat jij als nuttig ziet. Je zult altijd nadenken over hoe je de balans kunt behouden in deze nieuwe samenleving en hoe je een evenwichtig persoon kunt zijn. Je zult veel nieuwe dingen accepteren en veel van je oude persoonlijkheid achter je laten, wat een grote strijd is die veel van mijn eerste jaren in Nederland in beslag nam.

Maar zal deze samenleving me accepteren? Zullen ze mijn succes in dit nieuwe land erkennen? Dat zijn de vragen die me in het begin van mijn ervaring bezighielden. Uiteindelijk kan ik niet zeggen dat de Nederlandse samenleving hier in Olst de “perfecte samenleving” is, noch dat ze me hebben afgewezen. Maar na verloop van tijd begon ik Olst in mijn hart te planten, niet uit liefde op het eerste gezicht, maar op dezelfde manier waarop elke gezonde, rationele relatie groeit.

Deze wederzijdse acceptatie maakte het mogelijk voor mij om een gezonde relatie met deze samenleving op te bouwen. Natuurlijk waren er moeilijke momenten, maar ik denk dat we een soort liefde en verbondenheid hebben opgebouwd.

En met de tijd wordt het normaal om momenten van twijfel over je toebehoren te ervaren, vooral wanneer je voelt dat je persoonlijkheid is veranderd onder invloed van het land dat je heeft verwelkomd in je reis. Ik sta hier aan de IJssel en voel dat de persoon die nu hier staat niet dezelfde is als degene die op de velden van mijn dorp Saraqib stond.

De stadia van twijfel die een migrant of vluchteling doorloopt, zijn enkele van de moeilijkste die je kunt ervaren. Deze stadia maken dat de lucht om je heen beklemmend aanvoelt en alles verandert in herinneringen. Een woord kan je kwetsen en dan zal het geen bloed zijn dat uit je stroomt, maar herinneringen. Een afwijzing zal aanvoelen alsof de hele wereld niet langer ruimte voor je biedt.

Maar in deze momenten zoek ik de bossen van Olst op. Daar, tussen de bomen, kan ik mijn zorgen verbergen tussen de struiken en bloemen, en ik herinner mezelf eraan dat ik ooit beloofde voor die bossen dat ik nooit de hoop op liefde, op succes of op het heden zou opgeven. Ik heb meer verloren dan ik had moeten verliezen, en ik wil nu niet verliezen wat ik nog over heb.

Het idee dat alles wat ik heb achtergelaten in het niets is verdwenen, zelfs mijn huis waar ik mijn jeugd doorbracht, zelfs de fotoalbums die mijn hele geschiedenis omvatten, doet me veel pijn. Maar ik heb mezelf gezworen dat ik de hoop nooit meer zou laten wegglippen.

Ondanks alles wat ik heb verloren, zal ik blijven zoeken naar het licht in het heden en vasthouden aan wat me nog rest aan herinneringen en hoop in dit land dat me heeft gered.