Grunberg besloot de vluchteling, diens vlucht en onze opvang te bezoeken en te bevragen om er vervolgens als schrijver een indrukwekkend verhaal – want met fantastisch waarnemend vermogen – van te maken. Dat verhaal zelf is niet direct het antwoord op wat er beter kan, maar indirect is het dat wel. Zijn verslag legt de zwakte van het systeem bloot. Waarbij ik met ‘het systeem’ het hele vluchtelingen-‘gedoe’ bedoel. Van reden te vluchten tot de manier van opvang, de belangen daarbij en niet in de laatste plaats ook het debat erover.
Herodotus was de eerste zichzelf benoemde journalist. Hij geloofde de boodschappers niet die terugkwamen naar Griekenland om te verhalen over de Turkse oorlog waarin in zijn land verwikkeld was. Hij besloot zelf te gaan kijken. Die journalistiek pur sang is de journalistiek die Grunberg bedrijft. Als schrijver, als scherpe waarnemer, als goede vragensteller, als filosoof, stapt hij op zijn doel af. Het is precies die journalistiek die de samenleving als de onze mist. De berichtgeving moet in hapklare brokken, ook als het longreads betreft. Een avond lang één thema op tv of ergens een heel journalistiek boek aan wijden: kom daar maar eens om.
De vluchteling en de grenswacht
De bewaakte grensovergang is waar de staat iedereen als verdachte beschouwt. Daar moet men zijn onschuld bewijzen. Als Grunberg een paar dossiers mag wikken en wegen, sleurt hij zichzelf zo mee dat systeem in. Vanzelf ga je er een mening over vormen. Hij zou het verhaal van de vluchteling niet geloven. Maar hij zou wel mogen blijven. En als een vluchteling geen antwoord wil geven op een intieme vraag, dan heeft die dus zelf ook zo zijn grenzen.
Deze thematiek laten opschrijven door een schrijver is een goed idee van de uitgeverij. Want de auteur is bedreven in het beeldend neerzetten van de omgeving. De naar België uitgezette vluchteling die sneller terug is in Nederland dan zijn begeleidend ambtenaar is daar een klein voorbeeld van. Nog mooier is het beeld dat de staatssecretaris bij Grunberg oproept als hij het Dublin-akkoord niet dood, maar wel geamputeerd noemt: Als een soldaat in loopgraven van de eerste wereldoorlog, zonder armen en benen, wachtend tot die dood gaat weten de nonnen, maar zijn makkers zeggen dat het straks in het sanatorium in de bergen wel goed gaat komen…
Wat voor de een maatschappelijk debat is, is voor de ander het noodlot. Met daartussen de IND en de vreemdelingenpolitie die uitvoeren, politie en leger in Polen die terugdrukken naar Wit-Rusland.
Is iemand die binnen de Oekraïene vlucht eigenlijk een vluchteling? Hij is in elk geval op zoek naar een beter onderkomen. Als de vrijheid, de welvaart en de veiligheid niet naar ons komen, komen wij wel naar de vrijheid, de welvaart en de veiligheid, is het adagium van de vluchteling. Hij stemt op die manier met zijn voeten. En wij zijn daar verlegen mee. We worden geconfronteerd met onze eigen humanitaire opvattingen. Christus leert ons onze spullen te delen, maar dat is wel lastig… Die gesprekken die we over ons vluchtelingebeleid voeren, Grunberg noemt dat immaterieel erfgoed, van het soort dat goed uitkomt, want dan hoeven we het niet over al die andere problemen van ons land te hebben, veroorzaakt door het neoliberalisme: als het vluchtelingendebat er niet was, hadden zij het moeten uitvinden!
Nog een paar notities van Grunberg
– ‘Stas Van den Burg’: iedereen is in feite een gelukszoeker;
– Iedere Amsterdammer heeft een illegaal als hulp in de huishouding en als New York alle illegalen uitzet, gaan alle restaurants dicht;
– Wat is een vluchteling? Max verstappen is een Belg, maar we doen alsof hij Nederlander is;
– Eerder mocht je Polen niet uit, nu mag je er niet meer in;
– Italianen waren 100 jaar geleden net zo welkom in de Verenigde Staten als moslims nu hier.
