Ik las het opnieuw als voorbereiding op de boekenclub van Maarten van Rossem en Tom Jessé, waar Animal Farm de opening zal zijn. En ik blijf ontzet over hoe dicht Orwells verhaal op nu aansluit.
“Maar ze wisten geen goede argumenten in te brengen tegen wat Napoleon zei”
Die zin herinnerde me pijnlijk aan de hedendaagse media. Het gaat er niet om wie gelijk heeft, maar wie het meest scoort. De pers controleert alleen de macht die verkoopt. Goede informatie verdwijnt vaak onder oppervlakkige oneliners. Kijk naar talkshows: Caroline van der Plas mag ongehinderd onwaarheden over het stikstofbeleid spuien, terwijl de andere gast rustig blijft als vertegenwoordiger van een partij die banden heeft met Wilders. Het debat wordt geënsceneerd, kijkers zijn decor. Rutte mocht veertien jaar de baas spelen ook als hij loog over zijn herinneringen. Yeşilgöz maakte een vliegende start door te liegen over nareizigers.
“Alle dieren zijn gelijk, maar sommigen zijn meer gelijk dan anderen”
Orwells satire lijkt wel op de mantra: “Als je maar hard werkt, kom je er wel.” Plak hem maar op de VVD. Toeslagen worden ingezet om structurele inkomensproblemen te maskeren, terwijl het onderliggende loonprobleem blijft bestaan. De sociale woningvoorraad is jarenlang afgebroken en de markt mocht het oplossen — met hogere huren en minder betaalbare woningen als gevolg. Boeren worden ziek van hun eigen pesticidengebruik omdat de agro-industrie belang heeft bij maximale verkoop. Bezuinigingen op onderwijs, kunst en cultuur worden verkocht als ‘efficiency’. Arbeidsmigratie wordt gestimuleerd om productiecijfers te halen, zonder de sociale gevolgen serieus te nemen. Het is steeds hetzelfde patroon: wie macht heeft, vindt zichzelf nét iets meer gelijk.
Van collectief ideaal naar marktdominantie
De dieren op de boerderij begonnen met het ideaal van samen vooruit. Dat moeten nutsvoorzieningen zijn: energie, onderwijs, openbaar vervoer, onderdak, zorg – alles wat mensen samen bouwen, breed gedacht. Maar zodra je die aan de markt overlaat, verdwijnen ze. In Animal Farm gebeurde dat langzaam, onder het mom van efficiëntie en noodzaak. In ons dagelijks leven zie ik hetzelfde: marktwerking verkleint idealen tot winstmodellen, terwijl collectieve waarden verdwijnen.
De spiegel van nu
Animal Farm is geen allegorie uit vervlogen tijden. Het is een waarschuwing. Idealistische beginwoorden worden herschreven door macht, en wie niets vraagt, verliest. In talkshows, media en politiek: onzin is mogelijks. Wie er het hardst schreeuwt, krijgt het laatste woord. Het is gemakzucht.
Hard werken? Voor de bovenklasse zeker!
En maar steeds harder werken, die dieren op Animal Farm. Onder boer Johns op Major Farm moesten ze dat ook, maar dat was voor een ander. Nu op Animal Farm was dat allemaal voor hun zelf. Of… Lees Fantoomgroei van Sander Heijne en Hendrik Noten. Het neoliberale verhaal van ‘hard werken loont’ is al decennia een illusie, laten ze zien. Sinds de jaren tachtig groeit de Nederlandse economie gestaag, maar die welvaart belandt vooral bij bedrijven en aandeelhouders. De gewone werknemer ziet zijn koopkracht nauwelijks stijgen, terwijl publieke voorzieningen als zorg, onderwijs, energie en openbaar vervoer zijn uitgekleed of geprivatiseerd.
Heijne en Noten noemen dat ‘fantoomgroei’: winst op papier, maar niet in de portemonnee van de middenklasse. Hun pleidooi is om het bbp niet langer als heilige graal te zien, maar te sturen op brede welvaart: welzijn, gezondheid, milieu en sociale samenhang. Zo’n perspectief maakt zichtbaar dat ongelijkheid geen natuurwet is, maar het gevolg van keuzes – keuzes die net zo goed anders gemaakt kunnen worden.
Slot: maak van Animal Farm een leerplek
Wie Animal Farm nu leest, leest een waarschuwing tegen macht zonder vraagtekens, tegen ongelijkheid verpakt als meritocratie en tegen idealen die sneuvelen voor efficiency. Maar je kunt het boek ook zien als startpunt voor een meerdaagse cursus Democratisch Denken.
Denk aan thema’s als: hoe herken je propaganda en framing? Hoe bewaak je gelijkwaardigheid in een samenleving? Hoe zorg je dat de macht écht gecontroleerd wordt, ook als dat minder lekker scoort? Hoe voorkomen we dat nutsvoorzieningen speelbal worden van de markt? En hoe veranker je kritisch denken en burgerlijke moed in onderwijs, media en politiek?
Zo’n leerplek zou niet alleen analyseren wat misgaat, maar ook oefenen met wat beter kan. Niet om cynisch te worden, maar om weerbaar te blijven. Kritisch, scherp én hoopvol — precies de houding die Orwell voor ogen had.
1 reactie
Aart
Goede vergelijking huidige politiek en
Animal farm .