Tot op heden was de doorberekening van de plannen niet openbaar gemaakt. Maar Wiersema zei in het Financieel Dagblad dat haar plannen doorberekend waren en dat het er goed uitzag. Nou, dachten ze bij PBL, dan zetten we onze bevindingen maar openbaar. Want wat Wiersema daar zei, dat leek nergens op. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) was samen met het RIVM, Deltares en Wageningen Universiteit tot heel andere conclusies gekomen. De minister stelt al langer dat haar beleid “Nederland van het stikstofslot” moet halen, maar de kennisinstituten waarschuwen dat de huidige voorstellen daarvoor te weinig effect hebben.
Dalende uitstoot vooral door bestaand beleid
Volgens het PBL daalt de stikstofuitstoot van de landbouw richting 2035 met ongeveer 25 procent ten opzichte van 1990. Maar die reductie is grotendeels te danken aan bestaande maatregelen en Europese regelgeving, zoals het beperken van het uitrijden van mest.
De nieuwe plannen van Wiersma zouden daar nog eens 19 procentpunt extra aan moeten toevoegen om het gestelde doel van 44 procent reductie in 2035 te halen. Uit de analyse blijkt echter dat het pakket daarvoor onvoldoende effect heeft.
Weinig animo voor uitkoopregelingen
Een belangrijk onderdeel van het beleid zijn nieuwe stoppersregelingen voor veehouders. Maar de kennisinstituten zien weinig perspectief:
- Bij eerdere regelingen meldden vooral varkens- en pluimveehouders zich aan.
- Melkveehouders, verantwoordelijk voor het grootste deel van de ammoniakuitstoot, tonen weinig interesse.
- Boeren die wél wilden stoppen, hebben zich al eerder gemeld.
Daarom acht het PBL de hoge deelnamepercentages waarmee de minister rekent “niet aannemelijk”.
Kritiek op ‘doelsturing’
Het meest kritisch zijn de onderzoekers over het zogeheten doelsturingsmodel. Daarbij krijgt elke boer een individueel emissiedoel voor 2035, maar mag hij zelf kiezen hoe hij dat haalt.
Volgens het PBL zijn er meerdere knelpunten:
- Onduidelijkheid over individuele reductiedoelen en sancties.
- Een complexe en langdurige stelselwijziging, die jaren kan duren.
- Hoge kosten voor boeren, oplopend tot de helft van hun inkomen – volgens de onderzoekers “onrealistisch”.
- Moeilijke handhaving en complexe monitoring, waardoor naleving onzeker blijft.
Het PBL waarschuwt dan ook: “Te hoge verwachtingen van wat doelsturing kan opleveren, leiden onvermijdelijk tot beleidsfalen.” Maar dit deel van het plan maakt BBB wel verdacht als je kijkt naar de oprichters en diens klanten, die zijn gebaat bij veel investeringen, juist niet bij minder boeren.
Krimp veestapel blijft meest effectief
De kennisinstituten benadrukken opnieuw dat krimp van de veestapel de meest effectieve manier is om stikstofuitstoot structureel te verlagen. Andere maatregelen leveren volgens de huidige inzichten onvoldoende of te langzaam resultaat op.
Sallandse context: politiek en praktijk
Voor een regio als Salland, waar landbouw en veehouderij een belangrijke economische en sociale rol spelen, zijn de conclusies van het PBL ingrijpend. Boeren in de omgeving van Raalte, Olst-Wijhe en Dalfsen hebben te maken met de dagelijkse praktijk van regelgeving, onzekerheid en druk om te investeren in verduurzaming.
In Raalte is de discussie extra gevoelig. Lokaal Belang, de enige partij in Salland die zich openlijk verbindt met de BBB, dwong zelfs een breuk af met GemeenteBelangen omdat die partij niet wilde meebewegen met de koers van BBB. Bekende raadsleden als Jan Schokker, Mark Kampman, Johan Seekles en Monique Fidom-Wassen vertegenwoordigen daar nu het BBB-geluid.
Marketing en partijpolitiek
De stikstofplannen staan bovendien niet los van de achtergrond van de BBB. De partij is opgericht met steun van marketingbureau ReMarkAble, een bureau met stevige belangen in de agrarische sector. Die verwevenheid kleurt al jaren de toon van de partij: investeringen en beleid worden zo gepresenteerd dat ze aantrekkelijk lijken voor boeren, terwijl de noodzakelijke stikstofreductie structureel wordt uitgesteld.
Partijleider Caroline van der Plas, afkomstig uit Deventer, verkondigt de boodschap dat er “eigenlijk helemaal geen stikstofprobleem” is. “Je ziet het niet, dus het is er niet,” zegt ze. Die partijleugen lijkt minister Wiersma tot nu als strategie te gebruiken om grote ingrepen uit te stellen en de ReMarkAble-eigen achterban gerust te stellen, over de hoofden van boeren heen.
Maar de feiten laten zich niet wegmarketing-en. Het PBL benadrukt in haar rapport dat Nederland de reductiedoelen niet kan halen zonder ingrijpende maatregelen, en dat ook Sallandse boeren vroeg of laat zullen moeten meebewegen met strengere regels en structurele veranderingen in de sector.
Boeren willen dat ook wel, zegt voorheen NAJK-bestuurder Harold Overmars. Geef ons een stip op de horizon en we werken daar naar toe. Maar tot op heden boeren we op de manier die ons geld oplevert.
