In Syrië zeggen wij iets dat letterlijk vertaald zou kunnen worden als “Gezegende maaltijd” of figuurlijk: “Ik wens je een smakelijke maaltijd en dat het voedsel als een medicijn mag zijn.”
In dezelfde context: In een WhatsApp-gesprek met een Nederlandse vriend die op vakantie was, raakte ik in de war aan het einde van het gesprek. Vanwege onze gewoonte in Syrië voelde ik automatisch dat ik de uitdrukking “kom veilig thuis” moest zeggen, een veelgebruikte uitdrukking in het Syrische dialect die wordt gebruikt wanneer iemand op reis gaat. Het is altijd gebruikelijk om een gesprek met een reiziger af te sluiten met deze zin, die wordt beschouwd als een soort verplichte beleefdheidsroutine.
De verwarring ontstond omdat ik niet echt wist wat de gebruikelijke uitdrukking hiervoor in Nederland is. Ik vroeg me af of er een soortgelijke uitdrukking in het Nederlands bestaat. Daarom vertaalde ik de zin letterlijk. Na verloop van tijd ontdekte ik toevallig dat Nederlanders de uitdrukking “wel thuis” gebruiken, wat bijna hetzelfde betekent, maar op een andere manier.
Hasan Kaddour wordt voor zijn verhalen geregeld gevoed aan ‘De Reistafel’, een rondreizende tafel in Olst-Wijhe, waar de gastvrouw/heer mensen uitnodigt buiten haar/zijn bubbel.
Deze situatie bracht me ertoe om te zoeken en na te denken over de uitdrukkingen die in verschillende talen worden gebruikt, vooral in beleefdheidsvormen. Ik realiseerde me dat het Syrische dialect, met name, rijk is aan dergelijke uitdrukkingen en een van de meest gebruikte Arabische dialecten is voor beleefdheden in dagelijkse gesprekken.
Als iemand bijvoorbeeld zijn kinderen noemt, is het normaal dat de andere partij zegt: “Moge God je kinderen beschermen,” en het antwoord is: “Moge Hij ook jouw kinderen beschermen. Wanneer een overleden persoon wordt genoemd, wordt er voor hem gebeden, en de andere partij reageert vaak met een uitdrukking, zoals het vertalen van de zinsnede “Je leeft.” Letterlijk vertalen naar het Nederlands levert deze zin op “Leef jij maar” , Of het kan ook in een andere vorm worden gezegd die dichter bij de Nederlandse taalgeest ligt: “Dat jij mag leven”.
In de loop van de tijd worden beleefdheden een integraal onderdeel van het gesprek in het Syrische dialect, zodat je soms het gevoel hebt dat je voortdurend alert moet zijn, alsof je in een staat van paraatheid bent om de juiste reacties op elke uitdrukking te kiezen.
Ik begon dit onderwerp te onderzoeken en te bespreken met mijn Nederlandse en Syrische vrienden, en door middel van enkele online bronnen ontdekte ik dat de culturele en geografische verschillen tussen de twee landen deze taalkundige variaties hebben gevormd. Ondanks duidelijke verschillen in sommige woorden, zijn er ook veel overeenkomsten.
Voorbeelden
- Bij het noemen van kinderen: In het Nederlands kan men zeggen: “Wat een lieve kinderen” of “Veel geluk met je kinderen,” terwijl er niet echt een exacte uitdrukking bestaat die overeenkomt met “Moge God hen beschermen” zoals in de Arabische dialecten, maar de Nederlandse uitdrukkingen drukken de wens voor welzijn en geluk uit.
- Bij het noemen van ouders: In het Syrische dialect zegt men: “Moge God hem/haar lang leven,” terwijl in het Nederlands zinnen zoals “Doe de groetjes aan je ouders” worden gebruikt.
- Bij het overlijden van iemand: In het Syrische dialect zegt men: “Moge God hem/haar genadig zijn” terwijl in het Nederlands de uitdrukking “Sterkte” wordt gebruikt, wat “Wees sterk” betekent en bedoeld is voor emotionele steun in verdrietige situaties.
- Bij gezondheid: In het Nederlands zeggen ze “Beterschap,” wat overeenkomt met “Je gezondheid” of “Moge God je genezen” in het Syrische dialect.
- Bij het feliciteren met een pasgeborene: In het Nederlands wordt de zin “Gefeliciteerd met je baby” gebruikt, wat de equivalente uitdrukking is voor “Moge God hem/haar beschermen” of “Gefeliciteerd met de baby” in het Arabisch.
Het magische “ze” in het Nederlands
Maar wat me het meest verraste was een recent ontdekte feit over de magie van de letters “ze.” Wanneer deze letters aan het einde van een werkwoord worden toegevoegd, verandert de betekenis in iets vriendelijker en positiever. Het verbaasde me echt dat twee letters een woord kunnen omvormen tot een beleefde uitdrukking, zoals werkze, studeerze, zitze, slaapze, eetze… Dit kan ook een kenmerk van de Nederlandse taal zijn, waarbij twee letters voldoende zijn om woorden en uitdrukkingen te transformeren.
Deze uitdrukkingen vormen een groot deel van het Nederlandse taalgebruik in dagelijkse interacties en sociale beleefdheden. Maar zoals eerder vermeld, neigt de Nederlandse taal naar eenvoudiger uitdrukkingen voor beleefdheden in vergelijking met Arabische dialecten, zoals het Syrische, dat rijk is aan dergelijke uitdrukkingen.
Toch heeft de Nederlandse taal ook een duidelijke voorsprong als het gaat om beleefdheidsuitdrukkingen (politeness expressions). Deze uitdrukkingen worden gebruikt om beleefdheid te tonen of respect te betuigen, zoals “alstublieft” of “dank u wel”. Deze uitdrukkingen zijn vaak routinematig en ingebakken in de cultuur, en in de Nederlandse samenleving krijgen ze bijna een heilige status. Nederlanders gebruiken ze vaak onbewust en bijna voortdurend.
