Gosse Jongstra: Gelijk, twijfel en wijs

Ik wist wel dat ik gelijk had. Mijn vrienden nodigde ik uit om mee te gaan naar de lezing van Lammert Kamphuis over: ‘Verslaafd aan ons eigen gelijk.’ Volgens mij een interessante verteller. En ik kreeg gelijk.

Zijn hele lezing ging over het fenomeen ‘Ik heb gelijk en jij hebt ongelijk.’ Hoe we geneigd zijn om in de loopgraaf steeds meer overtuigd te raken van ons eigen gelijk. Zo ver, dat je niet meer terug kunt in je stellingname. We zien effecten van dit proces overal. Dichtbij en veraf. Het leidt tot weinig goeds. Hoe dit te voorkomen?

Wat te doen als je het totaal oneens bent met iemand. Kamphuis gaf een aantal tips.

1. Bedenk voor jezelf twee goede eigenschappen van je opponent. Het kan immers niet zo zijn dat er helemaal niets goeds is aan die persoon. Het helpt om daarna niet alleen met afschuw naar iemand te kijken.
2. Stel de ander de vraag: “Hoeveel procent geef je jezelf gelijk?” Iemand zegt niet gauw 100%. Maar bijvoorbeeld 85%. Jij: “Waarom geen 100%?” Het is een mogelijke opening naar aspecten waarover je het wel eens bent. Je kunt trouwens ook jezelf de vraag stellen: ‘Heb ik echt 100% gelijk? Waarover twijfel ik?’
3. Vraag je, al luisterend naar de ander, af: ‘Welk deel van zijn/haar redenatie is gebaseerd op waarden waarmee ik het eens ben.’ Al is het maar een piepklein deel.

Deze drie punten zijn handreikingen. Niet om het helemaal eens te worden. Wél om in gesprek te komen en elkaar niet te verketteren of uit te sluiten.

Komt het u bekend voor? Vooral nu, in deze verkiezingstijd? In elke discussie lijkt de nuance weg. Zijn er geen handreikingen, maar aanvallen. Er wordt niet gekeken naar overeenkomsten, ik hoor geen waardering voor de ander. Natuurlijk moeten verschillen duidelijk worden, maar die verdwijnen in gehakketak en – soms onterechte – aantijgingen. Ik gun alle politici de lezing van Kamphuis. Of het gelijknamige boek. Al lezen ze daaruit slechts één citaat. Kamphuis haalt Bertrand Russel aan:

Het hele probleem van de wereld is dat idioten en fanatici zo zeker zijn van zichzelf, en wijze mensen zo vol van twijfel.

De twijfel betekent hier: Niet zeker weten of je gelijk hebt; oog hebben voor de argumentatie van een ander. Daartegenover staat iemand die heel zeker is van zichzelf. In wie van de twee heeft u meer vertrouwen?

Als voorbereiding op de verkiezingen kunt u stemwijzers invullen. U ontdekt welke partij het beste bij u past. De meeste stemwijzers zijn gebaseerd op verkiezingsprogramma’s. Eentje, de stemchecker, is gebaseerd op hoe de partijen in de Tweede Kamer hebben gestemd. Dus niet op wat ze beloven, maar op wat ze deden. Ik vulde die in. Het bracht me aan het twijfelen. Tot mijn verrassing kwam in de uitkomst bovenaan een partij staan, waaraan ik niet Denk. Dat verbreedt mijn keuze.

U gaat, hoop ik, volgende week stemmen. U weet al zeker waarop? Of twijfelt u nog. Doe in beide gevallen de stemchecker vooraf. Misschien blijft er twijfel. Een teken van wijsheid dus. Hou dat vol tot in het stemhokje. En maak daar een eigen wijze keuze.