De analyse laat zien dat partijen maatschappelijke zorgen serieus nemen en willen aanpakken, maar het SCP wijst ook op drie belangrijke aandachtspunten: het borgen van de kwaliteit van leven op de lange termijn, het versterken van de sociale samenhang, en het belang van vertrouwen in de politiek en het rechtsstatelijk bewustzijn van burgers.
Het SCP analyseerde de verkiezingsprogramma’s van tien partijen: BBB, CDA, D66, GroenLinks-PvdA, JA21, NSC, Partij voor de Dieren, PVV, SP en VVD. De analyse richt zich op zeven beleidsthema’s: bestaanszekerheid, asiel en migratie, zorg en ondersteuning, klimaat, meedoen, de democratische rechtsstaat en samenleven.
Politieke partijen erkennen zorgen, maar maken geen duurzame keuzes
In hun verkiezingsprogramma’s beloven partijen actie op urgente thema’s zoals wonen, zorg, migratie en bestaanszekerheid. Daarmee spelen zij in op zorgen en wensen van burgers. Tegelijkertijd zijn veel voorstellen niet gericht op duurzame oplossingen voor de toekomst. Zo hebben partijen oog voor de houdbaarheid van de zorg, maar komen zij in de programma’s niet met inhoudelijke prioriteiten om de groei van de zorg en daarmee de zorgkosten te begrenzen.
Op het thema ‘meedoen’ worden burgers aangespoord om actiever bij te dragen aan de samenleving. Er wordt verwacht dat mensen meer uren (betaald) werk doen, maar tegelijk ook mantelzorgtaken en vrijwilligerswerk op zich nemen. Partijen onderkennen dat er grenzen zijn aan de mate van meedoen en doen voorstellen om de combinatie van taken te verzachten, bijvoorbeeld door ondersteuning van mantelzorgers en verlofregelingen. Maar het ontbreekt aan een visie op een reële weekbelasting die zowel formele en informele taken als vrije tijd omvat.
Samenleven in diversiteit vraagt om inclusiviteit
Alle partijen benadrukken het belang van sociale samenhang, maar leggen verschillende accenten. Bij sommige partijen ligt de nadruk op nationale cultuur en homogeniteit, andere op solidariteit of lokale gemeenschappen. Daarbij is er bij sommige partijen weinig oog voor beleid dat het samenleven tussen verschillende groepen bevordert. Ook zien we partijen die selectief opkomen voor de rechten van bepaalde groepen in de samenleving.
Karen van Oudenhoven, directeur SCP: “Nederland is een divers land, met inwoners die verschillen in achtergrond, afkomst, opleiding, geaardheid en overtuiging. Mensen verschillen van mening over thema’s als klimaat, asiel en geloof. Het is voor de formerende partijen dan ook belangrijk een gedeelde visie te vinden op hoe we in een diverse samenleving met elkaar willen samenleven. Waarbij er ook oog is voor de belangen van mensen uit minderheidsgroepen.”
Investeren in verbinding voor een weerbare samenleving
De meeste verkiezingsprogramma’s besteden aandacht aan crises, zoals oorlogsdreiging of natuurrampen, en doen voorstellen voor fysieke weerbaarheid (bijvoorbeeld door investeringen in defensie en infrastructuur).
Karen van Oudenhoven: “We zien dat partijen relatief weinig oog hebben voor de sociaal-maatschappelijke kant van weerbaarheid, terwijl we in de coronapandemie hebben gezien hoe belangrijk dat is. Onder meer voor de mentale gezondheid van mensen is het goed als er wordt geïnvesteerd in de sociale infrastructuur – zoals buurthuizen, bibliotheken en welzijnswerk. Dat blijft in de programma’s nu vaak onderbelicht, terwijl deze juist van groot belang zijn voor verbondenheid en hulp tijdens crises.”
Maak werk van rechtsstatelijk bewustzijn
Partijen laten in hun programma’s zien dat ze bezorgd zijn over het feit dat de democratische rechtsstaat onder druk staat, maar doen niet allemaal voorstellen om het rechtsstatelijk bewustzijn bij burgers te versterken en duidelijk te maken dat ieders vrijheid op het spel staat. Dat is zorgelijk, aangezien uit onderzoek blijkt dat burgers vaak onvoldoende weten wat de liberale rechtsstaat inhoudt en waarom die van belang is. Dit zijn belangrijke aandachtspunten voor de formatie. Ook omdat plannen soms ogenschijnlijk een risico vormen voor de rechtsstaat, bijvoorbeeld als het gaat om het beperken van rechten van specifieke groepen.
SCP: investeer in verbondenheid, vertrouwen en toekomstbestendigheid
Het SCP benadrukt dat een sterke samenleving vraagt om meer dan economische groei of kortetermijnmaatregelen. In de analyse geeft het SCP politieke partijen mee om tijdens de formatie:
- te komen tot een lange termijn visie op thema’s die van belang zijn voor de kwaliteit van leven van mensen, waaronder bestaanszekerheid, zorg en ondersteuning en het klimaat;
- een integrale aanpak te ontwikkelen voor een samenleving waarin mensen kunnen meedoen zonder overbelast te raken; met ruimte voor werk, zorgtaken, vrijwilligerswerk én vrije tijd;
- te investeren in een aanpak om sociale samenhang in de diverse samenleving te bevorderen door een visie te ontwikkelen op goed samenleven en door de sociale infrastructuur te versterken;
- de democratische rechtsstaat actief te beschermen, het belang ervan uit te dragen en te waken voor uitsluiting van groepen.
Klik hier om de SCP-analyse van de verkiezingsprogramma’s te downloaden.
Klik hier voor de bijbehorende infographics.
Nieuwe editie Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB)
Naast deze analyse van de verkiezingsprogramma’s die op vrijdag 17 oktober verschijnt, publiceren we op maandag 20 oktober a.s. een nieuwe editie van het COB, het langlopende onderzoek naar het vertrouwen van mensen in de politiek.
