Invasieve soorten en autochtone kracht
Onderweg plukt Gé achteloos een tak van de Amerikaanse vogelkers. “Ruik eens,” zegt hij, terwijl hij met zijn duim de schors openkrast. Een amandelachtige geur stijgt op. “Deze boom is ooit ingevoerd als veevoer, maar koeien lusten het niet. En hij verspreidt zich razendsnel. Daarom noemen ze hem ook wel de bospest.”
Het contrast met de inheemse soorten, de autochtone bomen, kan bijna niet groter. “Autochtone bomen zijn soorten die hier na de laatste ijstijd op eigen kracht zijn gekomen,” legt Gé uit. “Ze zijn beter bestand tegen ziekten, beter aangepast aan ons klimaat en belangrijker voor insecten en vogels. In een volwassen inlandse eik leven wel 423 verschillende insectensoorten. In de Amerikaanse eik maar twaalf.”
Zo is biodiversiteit niet alleen een kwestie van schoonheid, maar ook van overleven. “Vogels en insecten herkennen onze eigen bomen. Die zijn als het ware hun thuis. Een Amerikaanse vogelkers of Japanse esdoorn biedt nauwelijks voedsel. Dan krijg je natuur die er wél uitziet als natuur, maar die het niet is.”
De Lemelerberg als levend landschap
Wie met Gé de Lemelerberg op loopt, hoort niet alleen feiten, maar voelt geschiedenis. “Vroeger liepen hier schapen,” vertelt hij. “Overdag op de heide, ’s nachts in de kooi. Hun mest ging over de akkers, en zo hield men het land vruchtbaar. Alles was met elkaar verbonden.”
Nu wordt die verbondenheid opnieuw gezocht. Delen van het bos worden gekapt om de heide terug te brengen. Dat roept soms onbegrip op, maar volgens Gé is het nodig. “We willen een robuust heidegebied, zoals het er tweehonderd jaar geleden uitzag. Doordat we bomen weghalen, krijgen soorten als de veldleeuwerik, de nachtzwaluw en de boompieper weer ruimte. En het waterpeil herstelt zich.”
Ook het Boetelerveld, dat ooit moerassig Salland symboliseerde, krijgt opnieuw aandacht. “Het is het laatste stukje waar je kunt zien hoe Salland er eeuwen geleden uitzag,” zegt Gé. “Willen we dat behouden, dan moeten we keuzes maken. Soms pijnlijke keuzes, maar wel met toekomstwaarde.”
Knotwilgen, medicijnkasten en koeien met aspirine
Tussen de verhalen door laat Gé zien hoe diep het boerenverstand ooit met de natuur verweven was. “De wilg bijvoorbeeld. Daar zit de werkzame stof van aspirine in. Vroeger knotten boeren hun wilgen: dat hield de bomen jong, gaf schaduw voor het vee én leverde takken op waar koeien aan konden knabbelen. Hun natuurlijke medicijnkast.”
Hij glimlacht. “We vergeten soms hoe slim die oude systemen waren. Tegenwoordig noemen we het regeneratieve landbouw, maar vroeger was het gewoon gezond verstand.”
Een les in verbondenheid
Aan het einde van de wandeling staat de groep stil bij een oude eik. “Deze boom is misschien tweehonderd jaar oud,” zegt Gé. “En hij leeft nog, omdat hij nooit is gekweekt, maar uit zichzelf is opgekomen. De wortels reiken diep, en dat maakt hem sterk. Zo is het met de natuur ook: wat geworteld is, blijft.”
Wie met Gé Halman op pad gaat, loopt niet alleen een route, maar een tijdlijn. Van ijstijd tot klimaatverandering, van knotwilg tot sequoia. Hij laat zien dat de natuur niet stilstaat, maar dat wij haar wél kunnen begrijpen — als we bereid zijn te luisteren.
Zelf mee op excursie?
Gé Halman geeft maandelijks wandelingen op de Lemelerberg, de Archemerberg, de Horte en het Boetelerveld. De routes duren zo’n tweeënhalf uur en zijn te boeken via Landschap Overijssel – Activiteiten.
Wie meewandelt, leert niet alleen de namen van planten, maar ook hun verhalen — en dat is misschien wel de mooiste vorm van natuureducatie die er bestaat.
