Salland Deze Week: McDonald’s Raalte langs de meetlat van de Donuteconomie en het Walmart-effect

Sociaal en economisch gezien is het een onzalig idee McDonalds naar Raalte te halen. Ook als je nog in de waan leeft dat onze kapitalistische marktwerking dé economie is. De winst van McDonalds stroomt namelijk weg uit Raalte terwijl de fastfoodketen de juist de lokale horeca zal verdringen en de bevolking ongezonder maakt. HierinSalland heeft McDonalds langs de economie van de toekomst gelegd: die van de donuteconomie.

De donuteconomie (Kate Raworth) kijkt niet alleen naar economische groei, maar naar een balans tussen:

• Sociale ondergrens – wat mensen minimaal nodig hebben om gezond en waardig te kunnen leven
• Ecologische bovengrens – wat de aarde aan kan zonder uit balans te raken

McDonald’s scoort op sommige punten positief (werkgelegenheid, gemak), maar raakt op veel punten de sociale ondergrens negatief en duwt tegelijkertijd tegen de ecologische bovengrens.

In de westerse samenleving wordt economie gelijkgesteld aan kapitalistische marktwerking. Maar dat is een samenzweringstheorie van de bedrijven die rijk worden van die marktwerking. Er zijn meerdere soorten economie. Waarbij je moet bedenken dat ‘eologie’ de leer van de ecos (je huishoudportemonnee) is, en ‘economie’ de methode is die we kiezen om er mee te werkten. Dat is bij ons de kapitalistische marktwerking. Maar die loopt vast, vinden ook steeds meer economen. Willen we de ecologie redden, dan moeten we anders denken. Kate Raworth ontwikkelde de donuteconomie. Alles óp de donut is goed, alles wat er binnen valt heeft te weinig aandacht, alles wat er buiten valt heeft te veel aandacht. Zo kun je thema’s als onderwijs, de banenmarkt, eerlijk verdelen van van alles en gezondheid proberen óp de donut te krijgen.

SOCIALE ONDERGRENS, hoe raakt McDonald’s de gemeenschap van Raalte?

Mogelijke voordelen

• Werkgelegenheid voor jongeren

McDonald’s biedt laagdrempelige banen, vaak voor jongeren.
Maar: contracten zijn vaak flexibel, lonen laag en er is beperkte ontwikkelruimte.

• Makkelijk en goedkoop eten

Voor sommige gezinnen is dit een betaalbare maaltijd.
Maar goedkoop komt hier door externe kosten (gezondheid + milieu) die later elders betaald worden.

Risico’s voor de sociale ondergrens

1. Volksgezondheid (overgewicht, diabetes, hart- en vaatziekten)

Raalte heeft — net als veel plattelandsgemeenten — bovengemiddelde gezondheidsproblemen zoals:

• overgewicht
• ongezonde leefstijl bij jongeren
• hoge fastfoodconsumptie

Fastfootketens verkopen een verslavende mix van vet, zout en suiker. De komst van een McDonald’s maakt de omgeving dik(ker) makend: een leefomgeving die ongezond gedrag stimuleert.

2. Jeugd en eetpatronen

Kinder- en jeugdfastfoodreclame werkt zeer effectief. McDonald’s is meester in verleiding via:

• speelgoed
• social media
• korting
• drive-thru toegankelijkheid

3. Verkeersdruk en leefbaarheid

McDonald’s drive-thru’s creëren structureel:

• extra autoverkeer
• wachtrijen
• zwerfafval

Vooral zwerfafval is bij McDonald’s extreem hardnekkig (cups, bakjes, rietjes, sauzen).

4. Concurrentiepositie lokale ondernemers

McDonald’s verdrukt:

• lokale cafetaria’s
• lunchrooms
• bezorginitiatieven
• kleine horeca in het centrum

De bestedingen die eerder lokaal bleven, gaan nu naar een multinational.

ECOLOGISCHE BOVENGRENS, gevolgen voor klimaat & leefomgeving

1. Hoog energieverbruik

McDonald’s gebruikt:

• veel elektriciteit
• 24/7 koeling en diepvries
• grote keukens en frituurinstallaties
• verlichting drive-thru

Dit vergroot de CO₂-voetafdruk op gemeentelijk niveau.

2. Voedselproductie met hoge impact

De McDonald’s-keten is sterk afhankelijk van:

• industriële kip
• intensief gehouden runderen
• wereldwijde logistiek
• monoculturen (soja, maïs)

Dat leidt tot:

• ontbossing in Zuid-Amerika
• stikstofuitstoot
• watergebruik
• antibioticagebruik

➜ Past nauwelijks binnen een circulaire of duurzame regionale voedselstrategie.

3. Verpakking en afval

Ondanks verbeteringen:

• enorme hoeveelheden verpakkingen
• veel zwerfafval rond drive-thru
• disposables die moeilijk te recyclen zijn

4. Ruimtebeslag & verstening

Een McDonald’s:

• vraagt veel verharding
• heeft parkeerterreinen
• levert lichtvervuiling
• vermindert de natuurwaarde van de plek

LOKALE ECONOMIE — vloeit geld weg of juist toe?

Voordelen

• 80–120 banen
• bouwkosten die lokaal kunnen vallen
• hogere aantrekkingskracht voor bepaalde doelgroepen

Nadelen

1. Geld stroomt niet lokaal rond

Van elke 10 euro die je lokaal uitgeeft bij een kleine ondernemer, blijft er 6–7 euro in de regio.
Bij McDonald’s blijft slechts ± 1 euro lokaal; de rest vloeit weg naar:

• aandeelhouders
• internationale toeleveringsketens
• marketingmachines

2. Marktverdringing

Het “Walmart-effect”: per baan die McDonald’s creëert, verdwijnen er elders 1–2 banen in de lokale horeca.

3. Geen versterking van Sallandse identiteit

Salland profileert zich met:

• streekproducten
• lokale initiatieven
• gezonde en duurzame landbouw
• korte ketens

McDonald’s is het tegenovergestelde: lange ketens – bulkproductie – uniforme wereldstandaard.

CONCLUSIE: Wat zegt de donuteconomie over een McDonald’s in Raalte?

Binnen de sociale ondergrens?

Nee, vooral niet.
Zowel gezondheid als lokale economie ondervinden negatieve druk.

Binnen de ecologische bovengrens?

Zeker niet.
Fastfoodketens zijn intensief in energie, grondstoffen en vervuiling.

Doet het iets voor de lokale gemeenschap?

Beperkt.
De netto balans is negatief, tenzij de gemeente keiharde voorwaarden stelt.

Het Walmart-effect – breder dan alleen concurrentieverdringing

De term Walmart-effect wordt vaak gebruikt voor het verdringen van lokale ondernemers, maar er zijn veel meer structurele effecten die wereldwijd zijn beschreven. Deze effecten zijn verrassend goed toepasbaar op situaties waar grote fastfoodketens of andere multinationals zich vestigen.

Verdringing van lokale ondernemers

• Kleine winkels verliezen klanten en marges.
• Lokale geldstromen lekken weg: winst vloeit naar aandeelhouders buiten de regio.
• Minder diversiteit in het winkelaanbod.

Parallel met McDonald’s: lokale cafetaria’s, lunchrooms en bakkerijen verliezen omzet.

Onregelmatige, flexibele en slecht voorspelbare werktijden

Walmart staat bekend om:

• onvoorspelbare roosters (“just-in-time scheduling”)
• veel min/max-contracten
• werkdruk die piekt op onverwachte momenten
• beperkte inkomenszekerheid

Effecten op werknemers:

• continu stress door wisselende tijden
• lastig om opvang, sociale activiteiten of bijbanen te plannen
• inkomensonzekerheid → stress en burn-out
• grote impact op gezinsleven (opvoeding, relaties, dagritme)

Parallel met McDonald’s:
Fastfoodketens gebruiken doorgaans exact dezelfde roosterlogica.

Daling van lonen in de hele regio

Onderzoeken laten zien dat in regio’s waar Walmart opent:

• lonen in vergelijkbare sectoren dalen
• arbeidsvoorwaarden versoberen
• vakbondsvorming lastiger wordt

Parallel met McDonald’s:
Door de grote vraag naar laaggeschoolde flexibele arbeid drukken ketens het lokale loonpeil in horeca/retail.

Toename van obesitas en leefstijlziekten

Meerdere economische en gezondheidsstudies tonen verbanden tussen de komst van Walmart én:

• toename van obesitaspercentages
• hogere consumptie van ultrabewerkt voedsel en snacks
• afname van groente- en fruitconsumptie
• gewichtstoename vooral bij laagbetaalde gezinnen

Reden:
Walmart introduceert goedkoop, energierijk, suikerrijk voedsel in voedselarme gebieden.

Parallel met McDonald’s:
Fastfoodketens hebben direct effect op lokale voedingspatronen. De term “food swamps” wordt hierbij gebruikt: plekken waar ongezonde opties overheersen.

Verkeersdruk & vervuiling

Grote ketens zorgen voor:

• meer autobewegingen
• langere openingstijden → nachtelijk verkeer
• meer CO₂ en stikstofoxiden
• toename van zwerfafval in de directe omgeving

Bij McDonald’s is dit effect vaak sterker door drive-thru’s.

Leefbaarheid & sociale samenhang neemt af

Onderzoek laat zien:

• grote ketens verlagen de “straatwaarde” van een wijk (economisch en sociaal)
• minder ontmoetingsplekken met lokale identiteit
• minder kans op lokale innovatie

McDonald’s vervangt plekken waar gemeenschappen elkaar ontmoeten door een uniforme, snelle consumptiecultuur.

Uitbreiding van de “dikmakende omgeving”

Walmart, McDonald’s en andere grote ketens dragen bij aan een omgeving waarin:

• ongezonde keuzes overal aanwezig zijn
• gezonde keuzes meer moeite kosten
• kinderen standaard worden blootgesteld aan suikermarketing

Het effect is vooral groot in middelgrote gemeenten zoals Raalte.

Regio’s met Walmart laten stijging van schulden en financiële stress zien

Door:

• lage lonen
• hoge flexibiliteit
• agressieve marketing van goedkope, ongezonde producten
• “koop nu, betaal later”-cultuur

Parallel met fastfoodketens:
Niet direct schuldenopbouw, maar wel meer gezondheidskosten, lagere productiviteit en hogere druk op Wmo/Zorg.

Kwalitatieve verschraling van banen

Walmart staat model voor:

• grote druk
• weinig doorgroeimogelijkheden
• hoge personeelswissel
• minder trots & verbinding

Ook dat geldt 1 op 1 voor McDonald’s en vergelijkbare ketens.

Gemeentelijke afhankelijkheid en beleidsbeïnvloeding

Walmart gebruikt zijn omvang om:

• lokale regelgeving te beïnvloeden
• uitzonderingen te bedingen
• gemeenten aan langdurige contracten te binden
• lokale risico’s af te wentelen

Grote ketens hebben lobbykracht die lokale ondernemers niet hebben.

Samengevat: het Walmart-effect bestaat uit 4 clusters

1. Economisch: verdringing, loononderdrukking, werkonzekerheid
2. Gezondheid: obesitas, ongezonde omgeving
3. Sociaal: minder samenhang, minder lokale identiteit
4. Ecologisch/ruimtelijk: verkeer, afval, ruimtedruk, verstening

1. Economisch effect: waarde lekt weg uit de regio

Walmart

• Slaat een groot deel van de lokale detailhandel weg.
• Winsten vloeien naar aandeelhouders buiten de regio.
• Drukt lonen van lokale winkels omlaag.

McDonald’s

• Haalt consumenten weg bij lokale horeca: cafetaria’s, snackbars, lunchrooms.
• Winst verdwijnt naar internationale aandeelhouders.
• Drukt het gemiddelde loonniveau in horeca omlaag.

Conclusie: Beide verminderen de lokale economische circulatie.

2. Werkgelegenheid: onzekere, laagbetaalde, flexibele banen

Walmart:

• ‘Just-in-time scheduling’: roosters worden per week gewijzigd.
• Veel min/max-contracten, weinig zekerheid.
• Weinig doorgroeimogelijkheden.

McDonald’s:

• Exact dezelfde roosterlogica.
• Jongeren- en flexcontracten zijn de norm.
• Hoge verloopcijfers, sterke hiërarchie, weinig carrièreperspectief.

Impact:
Onregelmatig werk veroorzaakt stress, financiële onzekerheid en problemen in gezinnen.

3. Gezondheid: obesogene omgeving

Walmart:

• In gebieden waar Walmart komt neemt consumptie van goedkoop, calorierijk voedsel toe.
• Onderzoeken tonen een statistische toename van obesitas rond nieuwe vestigingen.

McDonald’s:

• Fastfood = bewezen motor achter overgewicht, diabetes type 2 en hartziekten.
• Kindermarketing versterkt ongezonde eetpatronen bij jongeren.

Conclusie:
Beide ketens vergroten ongezonde leefstijlen. McDonald’s zelfs nog directer.

4. Prijsdruk: de race naar de bodem

Walmart bereikt lage prijzen door:

• grootschalige inkoop
• druk op toeleveranciers
• lage lonen

McDonald’s doet hetzelfde:

• bulkproductie
• industrieel vlees
• minimale marges voor franchisehouders → druk op personeel
• goedkope calorieën als basisproduct

Effect:
De regio koopt goedkoop, maar betaalt later via gezondheidszorg, milieu en lage lonen.

5. Milieu-impact: groot, extern en afgewenteld

Walmart:

• Grote logistieke footprint (vrachtwagens, koelketens)
• Veel verpakkingsafval
• Ruimtevreters door enorme parkeervelden

McDonald’s:

• Hoge CO₂-uitstoot door vleesproductie
• Zwerfafval is structureel onderdeel van elke vestiging
• Drive-thru’s veroorzaken verkeersdruk en uitstoot

Beide:
Schuiven milieukosten door naar de samenleving.

6. Sociale impact: verschraling van de gemeenschap

Walmart:

• Regionale winkelstraten verliezen karakter en variatie
• Minder ontmoetingsplekken
• Lagere sociale cohesie

McDonald’s:

• Verplaatst sociale ontmoeting naar een snelconsumptiecultuur
• Versterkt autoverkeer en anonimiteit
• Zet lokale horeca buitenspel, die juist cultureel waardevol is

Conclusie:
Beide bedrijven homogeniseren de leefomgeving.

7. Gemeentelijke afhankelijkheid en lobbykracht

Walmart:

• Vraagt belastingvoordelen
• Bedingt uitzonderingen op bestemmingsplannen
• Lokale politiek wordt afhankelijk van één grote speler

McDonald’s:

• Krijgt vaak perfecte zichtlocaties
• Heeft sterke juridische teams bij ruimtelijke plannen
• Drukt plannen door op basis van werkgelegenheidsargumenten

Ook hier geldt: de lusten zijn klein en de lasten lokaal.

Eindconclusie

Walmart en McDonald’s hebben dezelfde economische en maatschappelijke logica:

• goedkoop → hoge schade buiten beeld
• lage lonen → regionale armoede
• uniforme consumptiecultuur
• winst die weglekt
• druk op milieu, gezondheid en leefbaarheid
• verdringing van lokale ondernemers

Of het nu Walmart is of McDonald’s: de samenleving betaalt de prijs, niet de consument.