George Orwell, 1984.
Beeldschermen brengen entertainment, maar kijken eigenlijk je huis binnen, om te zien of je je wel aan de regels houdt. Het Ministerie van Waarheid pleegt geschiedvervalsing zodat nieuwe voorstellen altijd kloppen.
Byung-Chul Han haalt 1984 geregeld aan in zijn boek Infocratie waarin hij het gevaar van ons digitale tijdperk bespiegelt waarin informatie in zo hevige mate aanwezig is dat de waarheid er onder bedolven wordt. En als de waarheid er niet meer toe doet, dan is de democratie in gevaar.
Han legt uit dat we door de digitale wereld in een disciplineregime terecht zijn gekomen. Iedereen is een radertje in de machine van macht. De machine maakt gehoorzame wezens van ons, met een geest die handelt naar wat moet en een lichaam voor uiterlijk vertoon. We zijn zo afgericht dat we ons ogenschijnlijk vrijwillig gedragen als werkvee, als slaaf.
Hoe het zo ver gekomen is? Door alles transparant te maken. In feite leggen we daarmee onze hele ziel en zaligheid bloot. ‘Het systeem’ weet alles over ons, vanwege ons internetgebruik. Juist de personen of instanties waarvan we transparantie vragen, die leggen geen verantwoordelijkheid af. De controleur wordt niet gecontroleerd, die mag zelfs straffeloos SMS-jes verwijderen en racistisch het toeslagenschandaal veroorzaken.
De student moet door het hoepeltje van de beoordelingscriteria van de docent springen. De docent wordt onderworpen aan student-tevredenheidsonderzoeken en afgerekend op beoordelingsgesprekken, de teamleider probeert in dat geheel een stapje hogerop te komen en de directeur loodst met groene vinkjes de opleiding door de accreditatie. Voor de zekerheid worden er tussendoor interne audits gedaan.
Iedereen smeert zijn eigen radertje in die machine van macht. We gehoorzamen altijd, we plooien ons naar wat er gevraagd wordt. En omdat ‘ze’ alles van ons weten, kunnen ze ons plooien tot op de vierkante millimeter. De informatie over ons is een wapen. Algoritmes maken ons tot een slaaf, er wordt voor je bepaald wat je doet. Het grijpt in in je hersenen vóór het traject waarin je zelfstandig je beslissingen denkt te nemen.
De waarheid… Vroeger was een boek een gids, nu laten we ons gidsen door vermaak, vermaak via het beeldscherm. Reagan was de eerste toneelspeler die president werd, algoritmes lieten Trump winnen en het VK uit Europa gaan, politici scoren per soundbite en geven hun mening met een tweet. Verkiezingen gaan niet meer om de inhoud, maar wie het beste overkomt.
En informatie… iedereen kan het maken. Een account en klaar is Kees. Fakenews wint het van gedegen informatie, omdat je daarmee veel makkelijker het amfitheater voltrekt. Na het songfestival zijn de kijkcijfers belangrijker dan de kwaliteit van het winnende lied. Serieuze informatie ligt op achterstand, de democratie daarom ook. Dat is namelijk een traag proces. Daar heeft de wereld van de informatie helemaal geen tijd voor. Of je nu de overheid, een politieke partij, een stichting of een vereniging bent, maak een flitsende site en vertel je eigen verhaal. Probeer vervolgens met een overvloed aan toeters en bellen in internetbubbels te komen en jouw informatie vervangt vanzelf de waarheid. Probeer dan maar gerust eens een complottheorietje.
We zitten in een digitale grot waarin we ons vrij wanen, maar eigenlijk zijn we slaaf van het systeem dat ons door hoepeltjes laat springen.
Byung-Chul Han is niet echt optimistisch over de toekomst: “het tijdperk van de waarheid zal een korte periode geweest zijn” eindigt hij Infocratie. Maar ik hou me voor nog niet gegrepen te zijn door de algoritmes van de macht. Wie gaat er mee de barricades op?
