Paddenstoelen horen bij de herfst, zeggen we vaak, en dat klopt grotendeels ook. De meeste soorten laten zich zien zodra het vochtiger wordt, als de temperatuur daalt en het zonlicht zachter wordt. Maar wie goed kijkt, vindt ze het hele jaar door — onder dode boomstronken, in het mos of op een vergeten tak. Ze zijn het zichtbare deel van iets veel groters: een ondergronds netwerk van schimmeldraden dat bossen, bomen en planten met elkaar verbindt.
Sommige paddenstoelen zijn lekker om te eten — eekhoorntjesbrood, cantharellen, oesterzwammen — maar de meesten, is onze Nederlandse opvatting, zijn niet eetbaar. Dat is trouwens anders dan dat ze giftig zijn!
De feiten op een rij:
In Nederland komen ongeveer 5.000 soorten paddenstoelen voor.
Daarvan is het overgrote deel oneetbaar, maar dat betekent niet dat ze giftig zijn — ze smaken gewoon vies, zijn taai of nauwelijks verteerbaar.
Slechts ongeveer 2 tot 3 procent van alle soorten is echt giftig voor de mens.
En maar een handvol soorten (minder dan 1%) is dodelijk giftig — zoals de groene knolamaniet, de vliegenzwam of de bundelmosklokjes.
In Frankrijk of Italië, maar ook in Oost Europa is de paddenstoel veel meer onderdeel van de cultuur; daar trekken ze met mandjes het bos in. In Nederland blijven we meestal op het pad — voorzichtig, of gewoon onbekend met wat er groeit.
Dat zegt ook iets over onze cultuur. Waar Zuid-Europeanen hun paddenstoelen bakken in knoflook en olijfolie, zien wij ze vooral als mysterieus, sprookjesachtig of een beetje griezelig. Denk maar aan kabouters, trollen en heksenkringen.
De functie van paddenstoelen in de natuur
- Opruimers van de natuur
Paddenstoelen zijn de recyclers van het bos.
Ze breken dood hout, bladeren en ander organisch materiaal af tot voeding voor nieuwe planten.
Zonder schimmels (waarvan paddenstoelen het zichtbare deel zijn) zou het bos vol blijven liggen met dode takken en bladeren, en zouden voedingsstoffen nooit meer in omloop komen.- Hulp voor bomen en planten
Veel paddenstoelen leven in samenwerking met bomen en planten — dat heet mycelium.
Hun schimmeldraden (ondergronds) verbinden de wortels van planten met elkaar, als een soort “bos-internet”.
Ze wisselen suikers, mineralen en water uit: de boom geeft suiker aan de schimmel, de schimmel geeft fosfaat, stikstof en water terug.
Daardoor groeien bomen beter en kunnen ze beter tegen droogte en ziekte.- Leefgebied en voedselbron
Tal van dieren — slakken, insecten, muizen, reeën — eten paddenstoelen.
Ook leven er talloze kleine beestjes in paddenstoelen.
Ze vormen dus een belangrijke schakel in de voedselketen.- Bodemverbeteraars
Schimmeldraden maken de grond luchtiger en helpen bij het vasthouden van vocht.
Dat zorgt ervoor dat zaden beter ontkiemen en planten wortelen.
Maar één ding is overal hetzelfde: paddenstoelen horen bij verwondering. Ze duiken op uit het niets, verdwijnen weer net zo stil, en laten ons even zien dat er meer leeft in de bodem dan we ooit zullen begrijpen.
