Dit artikel is al eerder geplaatst, maar in verband met de politieke discussie over de Noordmanshoek in Wijhe, opnieuw relevant.
Nederland heeft een niet geringe woonopgave. Ook de aandacht die hier naar uitgaat is niet gering. OBB Spelmakers + Ruimtedenkers pleit voor meer aandacht binnen de woonopgave voor de inrichtingsopgave van de openbare ruimte. Of liever nog: een integrale visie en aanpak op de bebouwde én de openbare ruimte met zowel sociale als fysieke interventies en maatregelen. Dan creëren we toekomstbestendige en veerkrachtige wijken waar je wil blijven wonen, leven, bewegen en ontmoeten.
Door Arjan Vreugdenhil
Bouwopgave, woonopgave of toch een leefopgave?
De woorden die we gebruiken doen er toe. De woonopgave die we hebben wordt ten onrechte vaak een woningbouwopgave genoemd, afgekort een bouwopgave. Terwijl de daadwerkelijke behoefte die er ligt over het leefmilieu gaat in bredere zin. Een leefopgave zou een betere term zijn dan een woonopgave, laat staan een bouwopgave. Deze leefopgave heeft overigens wel degelijk een bouwcomponent, maar net zo goed een sociale- als een inrichtingscomponent.
Toch wordt de leefopgave vaak opgevat als een bouwopgave die bij de grote bouwers van Nederland moet liggen en moet worden gevonden in nieuwe uitleglocaties.
We zetten te weinig in op inbreiding in de bestaande steden en dorpen door middel van renovatie, buurtaanpak en revitalisering. Met daarin belangrijke thema’s zoals: positieve gezondheid, brede welvaart en klimaatadaptatie. Het gaat te weinig over deze thema’s, terwijl ze juist ontzettend urgent zijn en directe acties vragen. Zowel vanuit gemeentelijke en provinciale opdrachtgevers als vanuit bewoners, wijkverenigingen, scholen en sportclubs.
Er is beton genoeg om in te wonen, maar deze betonmassa is simpelweg niet goed verdeeld. Vaak is de omgeving niet passend bij de bewoners die in dit beton willen wonen, of is de binnenruimte die het beton creëert te groot of te klein voor deze bewoners.
(tekst loopt door onder afbeelding)
Leefopgave biedt buitenkansen die we moeten grijpen
In de praktijk is er veel aandacht en lobby voor de bouwopgave binnen deze leefopgave, terwijl er in veel mindere mate aandacht en visie is over de sociale- en inrichtingsopgave van de openbare ruimte binnen deze leefopgave. Vaak mist een sterke stads- of dorpsvisie op de thema’s BOSS (Bewegen Ontmoeten Spelen en Sporten), terwijl deze juist de sociale- en de inrichtingsopgave samen brengen. Een visie op de openbare ruimte binnen de leefopgave biedt ons prachtige buitenkansen die we móeten grijpen, voor een toekomstbestendige en een fysiek en sociaal draagkrachtige leefomgeving. Zonder duidelijke visie verergeren we juist problematiek als afnemende gezondheid, eenzaamheid, hittestress en wateroverlast, vastlopende mobiliteit en sociale ongelijkheid.
(tekst loopt door onder afbeelding)
Een visie over BOSS binnen de leefopgave levert onder andere de volgende buitenkansen op:
Buitenkans 1: sociaal sterke wijken zonder eenzaamheid
Waar men op de ene plek vecht om een woning of vierkante meters bouwgrond, kwijnt men in een andere wijk weg in eenzaamheid en is de buitenruimte kwalitatief ondermaats en is de beweegarmoede enorm. Wanneer we met deze bewoners spreken geeft een groot deel juist aan de reuring en vernieuwing van de wijk en haar bewoners te missen.
Toch wordt er ook in de nieuwste woningbouwafspraken tussen het Rijk en de Provincies weer afgesproken om in de lekker dichtbevolkte en economisch sterkste regio’s meer te bouwen dan in regio’s die juist enorme opgaves kennen op gebieden als eenzaamheid en een te laag voorzieningenniveau.
Inbreiden of revitaliseren van bestaande wijken en dorpen die zulke sociale uitdagingen kennen biedt kansen om de sociale structuren in de wijk te verbeteren en eenzaamheid tegen te gaan. Dit vraagt een integrale visie met aandacht voor de openbare ruimte en sociale voorzieningen. Prioriteer centrale beweeg- en ontmoetplekken, prettige loop- en fietsroutes en maak een goede afweging in welke open groene ruimtes in de bestaande omgeving versterkt en behouden moeten worden en welke grijze of groene ruimtes slimmer ingezet moeten worden zodat de gebruikswaarde omhoog gaat.
Buitenkans 2: nabijheid en zelfredzaamheid neem toe (15 Minute City)
Er zit een bedreiging in inbreiding. Wanneer er volledig op inbreiding wordt ingezet, wordt vaak het laatste beetje lucht uit het openbare beweeg- en ontmoetnetwerk geperst en kunnen de sociale voorzieningen niet meegroeien. Zowel binnenlocaties zoals: buurthuizen, kinderdagverblijven en bibliotheken, als buitenlocaties zoals: jongerenplekken, sportveldjes en beweegroutes blijven achter op het stijgend aantal buurtbewoners. Hierdoor nemen reisbewegingen naar voorzieningen die verderop liggen toe. Bijvoorbeeld richting het ruimere kantorenpark of aan de rand van de stad. Er is dus meer mobiliteit met alle negatieve gevolgen daarvan.
De kans die in de bredere leefopgave ligt is deze: door de sociale binnen- en buitenvoorzieningen mee te nemen bij inbreiding brengen we voorzieningen dichterbij en is er minder mobiliteit nodig. Er is dan ook minder ruimte voor mobiliteit. Een sterk voorbeeld-concept hiervan is de 15 Minute City, dat uitgaat van een leefomgeving waarbij alle voorzieningen binnen 15 minuten te bereiken zijn. Lopend- fietsend of met het openbaar vervoer. Een 15 Minute City vraagt wederom een integrale visie en afweging over de vragen: kunnen we hier wel zoveel inbreiden of vraagt dit ook een extra BSO, bakker of sportpleintje? Hoeveel ruimte is daarvoor nodig? En welke ruimte levert dat elders op?
De kans die hierin ligt voor de inrichtingsopgave is dat de heroverweging van beweeg- en ontmoetvoorzieningen ruimte biedt om op deze plekken een veel hogere gebruikswaarde te creëren, door een multifunctioneel ontwerp van elementen en ruimte.
(tekst loopt door onder afbeelding)
Buitenkans 3: acceptatie voor inbreiding
Terecht wordt vaak gesteld dat bewoners helemaal niet zitten te wachten op meer woningen in hun wijk. Terwijl de meeste mensen wel zitten te wachten op een hoog voorzieningenniveau, een prettige buitenruimte en sociale interactie met buurtbewoners.
Een integrale aanpak op buurtniveau maakt het voor bewoners inzichtelijk welke voor- en nadelen er zitten aan inbreiding. De acceptatie voor revitalisering van hun buurt, met daarin een geringe inbreiding is dan vaak vele malen hoger. De andere kant moet dan ook verteld. De nadelen voor de leefbaarheid van bouwen op uitleglocaties, zonder het voorzieningenniveau mee te laten groeien. Niemand staat graag in de file of fietst in een vervuilde buitenlucht en toch willen we allemaal in het weiland wonen en moet daar een brede lap asfalt heen liggen waar we met onze auto overheen willen rijden naar ‘de stad’. Vertellen we elkaar dan het eerlijke verhaal?
(tekst loopt door onder afbeelding)
Buitenkans 4: beweegvriendelijke stad voor iedereen
Een visie op de openbare ruimte binnen de leefopgave biedt ruimte om een beweegvriendelijke stad voor iedereen te creëren. De aandacht voor positieve gezondheid neemt de laatste jaren gelukkig toe en terecht wordt er steeds meer ingezet op preventie. Een stad volgens het 15 Minute City -concept zet in op zelfredzaamheid en een gezonde manier van mobiliteit. Een bezoekje aan de supermarkt kan lekker lopend of op de fiets en de grote samenspeelplek is voor de jeugd zelfstandig te bereiken. De zelfstandigheid van kinderen en jongeren wordt gestimuleerd en de zelfredzaamheid van ouderen wordt zo lang mogelijk gerekt. Een BOSS-visie (Bewegen, Ontmoeten, Spelen en Sporten) zet in op een sterk netwerk van beweegroutes waar de centrale samenspeelplekken en sportvoorzieningen op aanhaken, waardoor de beweegvriendelijke stad bereikbaar is voor iedereen.
(tekst loopt door onder afbeeldingen)
Buitenkans 5: eerlijke verdeling en inclusieve stad
Waar het ene terrein vanwege sociale onveiligheid en ‘slecht gebruik’ wordt gesloopt ten behoeve van eventuele nieuwbouw, zijn op andere plekken teveel initiatieven voor speelveldjes, pumptracks en ontmoetingsplekken voor de schaarse ruimte.
Een stadsbrede visie op BOSS biedt inzicht in spreiding van voorzieningen en geeft de mogelijkheid om dit financieel en ruimtelijk eerlijk te verdelen. Iedere buurt heeft dan haar eigen centrale samenspeelplek met ondersteunend speel- beweeg en ontmoetnetwerk. Wijkoverstijgende voorzieningen als een pumptrack of skatebaan vragen juist een goede locatieafweging waar sociale opgaven en netwerken in mee moeten worden genomen.
Deze visie helpt ook om op een eerlijke manier op initiatieven van bewoners te reageren. De meer welbespraakte bewonersgroepen krijgen dan niet meer automatisch de meeste subsidies of initiatieffondsen toegewezen, maar er wordt een eerlijke afweging gemaakt op basis van de BOSS-visie. En zwakkere doelgroepen krijgen extra aandacht en worden niet in hun eigen hokje of speelplekje gedrukt maar worden integraal meegenomen in de centrale samenspeelplekken. Zo creëren we een meer inclusief en eerlijk BOSS-netwerk voor alle bewoners.
Toekomstbestendige wijken
Kortom: de inbreiding van onze dorpen en steden biedt unieke kansen om de buitenruimte van onze buurten te revitaliseren en op te knappen en opgaves als eenzaamheid, beweegarmoede, klimaatverandering en biodiversiteit integraal op te pakken. Zolang we dit maar vanuit een brede visie doen, en niet ad hoc en reactief op de bouwers en ontwikkelaars die ’het beton’ neerzetten.
(tekst loopt door onder afbeelding)
Er zijn mooie voorbeelden van wijken waar dit wel gebeurt. Diverse buurtaanpakken door het land die het woonmilieu in de breedste zin proberen te verbeteren, in nauwe samenwerking met sociale partners en bewoners. Juist op deze plekken kan vervolgens geïnvesteerd worden in aanpassing, vermeerdering en verbetering van het woonaanbod, door inbreiding of herverdeling van ‘het beton’.
Een sterke visie op BOSS (Bewegen Ontmoeten Spelen en Sporten) op wijkniveau helpt om de juiste en eerlijke keuzes te maken, alle doelgroepen te bedienen, de participatie rond deze thema’s op te pakken en een goede beheersbaarheid aan de achterkant.
Met deze visie in handen wordt het haalbaarder om integraal te werken, budgetten te koppelen en sociale structuren op te zetten. Bovendien geeft het structuur om relevante thema’s als klimaatadaptatie, circulariteit, inclusie en positieve gezondheid met bewoners te bespreken en om te zetten naar concrete sociale en fysieke interventies.
De woonopgave die al snel in het hoekje van de bouwers wordt gestuurd kent vele andere oplossingsrichtingen. Wanneer we de openbare ruimte als integraal onderdeel hiervan blijven zien, blijven we ook de prachtige kansen zien die de openbare ruimte hierin biedt en zijn we daadwerkelijk bezig met toekomstbestendige veerkrachtige wijken en buurten. Naar een woonomgeving die bijdraagt aan ieders brede welvaart en gezondheid, inspeelt op klimaatopgaven en waar je wil blijven wonen, leven, bewegen en ontmoeten.
