Raaltenaar Gerrit Jan Gorter is burgemeester van Zeewolde. Zijn gemeente was landelijk nieuws omdat daar een datacenter moet komen van Meta, het moederbedrijf van Facebook. ‘We gaan het nu alleen over het datacentrum hebben en niet over de energiebehoefte’ zei Gorter tijdens de raadsvergadering.
Die opmerking roept de vraag op of een gemeenteraad wel in staat is beslissingen te nemen over zulke grote zaken als dit datacenter. Want er is straks stroom nodig, gelijk aan het stroomverbruik van bijna een half miljoen gezinnen. Daar heeft Nederland er acht miljoen van… Daar is 14 vierkante kilometer aan zonnepanelen voor nodig, iets minder de helft van de oude gemeente Heino… Of – volgens docent energietransitie op de Hanzehogeschool Groningen, Martien Visser – tien procent van de windenergie die op dit moment in Nederland beschikbaar is.
Nee, dan kun je als raad beter maar niet over de energiebehoefte praten, alleen maar over het datacenter. Is een raad in staat zo’n beslissing te nemen? Tot welke omvang is een raad in staat beslissingen te nemen? Een vraag die op weg naar de komende gemeenteraadsverkiezingen nogal belangrijk is.
Vroeger als journalist van het Overijssels Dagblad liep ik geregeld een gemeenteraadsvergadering binnen. De kortste ooit was in de voormalige gemeente Heino. Ik sloeg het tweede kopje van de bode over, omdat de vergadering eerder afgelopen was dan dat ik die koffie op kon hebben.
In Wijhe vroeg ‘De lijst Barendsen’ (ik kan dat trouwens niet terugvinden in de datacentra van Google) ooit om antwoorden op het derde vel papier dat hij voorgelezen had tijdens de algemene beschouwingen, maar bij het omslaan van de papieren had Barendsen vel drie gedubbeld en wat niet voorgelezen was telde niet.
De raad van Raalte vind ik het slechtste toneelspel dat ik ooit meemaakte. Voorbij een slechte klucht, met op het toneel meer dan de helft van de mensen die nooit iets zeggen, soms wellicht een thuis voorbereid stukje voorleest. Kom die mensen niet om ‘een tweede termijn’ want dat staat natuurlijk niet op papier.
In Raalte mag je in het buitengebied niet rond bouwen, in Dalfsen wel.
In Olst-Wijhe mag je op gemeentegrond geen gif gebruiken, in Raalte wel.
Raalte heeft alle oude gebouwen gesloopt, Olst en Wijhe gaan prat op hun historie.
In Wijhe mag je met de auto tot in de winkelstraat, Raalte heeft al sinds jaar en dag promenades.
Zijn dat politieke overtuigingen? En gebaseerd waarop?
De Raalter parkeerkelder dringt zich op als een zaak die voor de gemeenteraad ook te groot was. Het centrum moest opgeknapt worden en een projectontwikkelaar wist wel hoe: prachtig nieuw winkelcentrum, woningen erboven, parkeerkelder eronder, en de vlucht naar voren was gemaakt. Het project – onder wethouderschap van Gerrit Jan Gorter – werd een vlucht naar achteren. De appartementen waren aantrekkelijk, maar het winkelcentrum was blijvend verkloot. Action vult de helft, sinds vorige week zit er een nieuwe milieuvervuilende meuk-verkoper naast. Nog een kapper erbij en dan heb je het – los van de permanente leegstand – wel gehad.
Tekst gaat verder onder de foto’s
Die projectontwikkelaar ging het niet om het centrum van Raalte, maar om snel geld. Hij kreeg de gemeenteraad zo gek dat de parkeerkelder door Raalte betaald werd. Hoefde hij geen fundering te betalen en zat Raalte opgescheept met betaald parkeren. De eerste eigenaar verkocht Het Schip al heel snel door, streek de winst op en ging op zoek naar een ander centrum om te verknallen. De huurprijzen waren de eerste jaren zo hoog dat leegstand gegarandeerd was. Betaald parkeren, leegstand en de opkomst van internet, maak dan je promenade nog maar weer gezellig.
Zo’n grootschalig infrastructureel project is veel te hoog gegrepen voor een raad. Ik denk ook dat een raad eigenlijk niks zinnigs kan zeggen over de verbreding van de N35. En volgens mij is het ook niet zo verstandig om met je boerenverstand grond te verkopen op het industrieterrein aan iedere partij die daar maar een bedrijf wil beginnen, wellicht is het goed een relatie te hebben tot welke werkgelegenheid dat oplevert en welke infrastructuur je nodig hebt. Te groot, waarom zou je dat eigenlijk niet gewoon onder ogen zien? Corona bewijst dat sommige taken ook te groot zijn voor één land, dat je die beter Europees aan kunt vliegen, en dan heb je het over professionals, mensen die er een dagtaak aan hebben politicus te zijn. Nee, dan een raadslid. Die krijgt 1000 euro bruto per maand en wordt geacht daar minstens een halve werkweek mee druk te zijn. Dus meestal naast een volledige baan. En hij heeft er zo goed als geen ondersteuning bij, zoals politici in Den Haag wel hebben. Als je dan kijkt hoe de grotere partijen hun lijst vullen: die willen per kerkdorp een vertegenwoordiger in de raad, want dat levert electoraal gezien lekker makkelijk stemmen van dorpsgenoten op. Niet gekeken naar kwaliteit dus, maar naar de zuigende kracht voor stemmen.
Gemeenten kunnen de transitie van landbouw of van energie helemaal niet aan. Ze hebben geen idee wat boeren allemaal te wachten staat, ze zijn niet half in staat wijken energieneutraal te maken en weten niet hoe ze de samenleving motiveren zelf hun energie op te wekken. Dat Raalte ieder dorp verplicht in 2030 de helft van haar eigen energie groen op te wekken en dat Olst-Wijhe zegt dat dat een gemeentelijke verplichting is, zegt al wel dat niemand eigenlijk weet hoe je dat het beste aanpakt. Door wie laten die raadsleden zich informeren? Door niet democratisch gekozen belangenclubjes van werkgevers, milieuverenigingen en plaatselijk belangen, in het geval van Zeewolde naar het schijnt door Facebook betaalde deskundigen. Het zou me niet eens verbazen als er raadsleden bij zitten die niet eens weten dat zíj beslissen hoe het gebeurt in plaats van wethouders en burgemeester.
Je hoort of ziet ze ook niet, de raadsleden. Op weg naar de verkiezingen wel even, maar dat is alweer vier jaar geleden. Daar maakte het ene raadslid een ander nog uit voor leugenaar, maar daarna was het vier jaar stil. De gemeentes maakten zelf nog wel een serie waarin raadsleden elkaar voorstelden, maar raadsleden zelf hebben zich keurig vier jaar koest gehouden. Dat is overigens niet eens zo erg hoor, maar het roept gewoon de vraag op of een dergelijk orgaan wel op hoog niveau besluiten kan nemen.
Ik heb wel eens geschreven dat je de bestuurlijke verdeling van gemeente-provincie-land zou moeten veranderen in gewest- and, provincies en gemeentes opheffen dus en terugbrengen naar Twente, Salland, Kop van Overijssel en zo, vooruit dan: Vechtdal er ook bij. Maar misschien moet het anders: dat je een meetlat moet maken voor de zwaarte van beslissingen en dat als het voorliggende besluit te veel impact heeft, dat dan een gemeente gepasseerd wordt.
Zoals dat in Zeewolde ook is gebeurd: het rijk heeft dat besluit overgenomen en gaat het breder neerzetten: dat het datacentrum wél gekoppeld wordt aan die energiebehoefte, net als dat vliegveld in Lelystad, dat daar de vliegroutes ook onderdeel van zijn, net als de transitie in de landbouw dat het rijk zegt dat we geen megastallen meer doen en zoals dat ook had moeten gebeuren met die mooie historische panden die in Raalte gesloopt zijn, dat daar cultuur historische waarden belangrijker waren gewogen dan korte termijn een dorpscentrum dat inwisselbaar is voor willekeurig welke ander saai middelgroot dorp.
En dan hebben we het over de best bestuurde gemeente van Nederland met aan het hoofd de op een na beste burgemeester?
Mij vroeg eens iemand welke merkwaardige criteria bij die verkiezing zijn gehanteerd. Ik kwam niet verder dan dat daarbij waarschijnlijk alle negatieve eigenschappen een positieve waardering hebben gekregen. En dan eindigt Raalte probleemloos op eerste plaats.