Zwerfafval is méér dan afval: het is cultuur. Kijk bijvoorbeeld naar Duitsland. Daar zijn de straten vaak opvallend schoon. Niet omdat er op elke hoek een prullenbak staat, maar omdat het simpelweg niet ‘hoort’ om iets op straat te gooien. Wie dat daar doet, wordt raar aangekeken – of aangesproken. Iemand er op aanspreken, dat moet je hier eens proberen.
Sterker nog: als er geen afvalbak in de buurt is, leggen we de schuld bij de gemeente. “Ja maar, waar moet ik het dan laten?” Terwijl het eigenlijk heel simpel is: wat je mee naar buiten neemt, neem je ook weer mee terug. Vreemd toch, dat we een plastic flesje van huis meenemen zonder moeite, maar zodra het leeg is, willen we er ineens zo snel mogelijk van af?
Het geldt ook voor fastfoodverpakkingen, snoepwikkels en sigarettenpeuken. Zeker die laatste zijn hardnekkig. Een sigarettenfilter is geen onschuldige kruimel, maar compact plastic dat decennia in het milieu blijft. Toch worden ze massaal op straat gegooid. Ken jij een roker die zijn filter bij zich houdt als de sigaret op is? En ondertussen vinden we microplastics in vogels, vissen en zelfs menselijke organen.
Hoe keren we dit om? Kun je gedrag veranderen zonder het meteen met boetes af te dwingen? Onderzoek laat zien dat een schone omgeving leidt tot minder zwerfafval. Mensen laten minder snel iets vallen in een straat die zichtbaar onderhouden wordt. En dat betekent: niet alleen wijzen naar de gemeente, maar ook zelf oprapen wat je ziet liggen. Dat kan al in je eigen straat.
Er zijn plekken in Salland waar bewoners samen hun straat of berm ‘adopteren’. Ze houden het zelf schoon, en zorgen dat de toon wordt gezet. Je kunt er zelfs materiële hulp bij krijgen van ROVA. Een wandelaar die ziet dat een berm schoon is, denkt twee keer na voordat hij zijn blikje laat vallen. En misschien is dat wel de sleutel: collectieve verantwoordelijkheid als norm. (En als wandelaar een rugzakje meenemen zodat je onderweg afval mee kunt nemen.)
Wat als we alle afvalbakken gewoon weghalen? In sommige gebieden (zoals nationale parken) werkt dat juist goed: iedereen weet dat je je troep moet meenemen. Het schept duidelijkheid. Geen prullenbak is dan geen excuus.
Zwerfafval is geen kwestie van gemak, maar van gewoonte. En gewoontes zijn te veranderen – met elkaar. Een schone straat begint niet bij de gemeente. Die begint bij jou.
