Salland deze Week: Over aardappels spuiten, bijen binnen houden en de wereld voeden

🥔 Waarom boeren spuiten – en zo vaak

Aardappelen zijn een belangrijk gewas in Nederland. Ze groeien relatief goed op onze bodems, zijn economisch interessant, en vormen een basis van ons eetpatroon. Maar ze zijn kwetsbaar – vooral voor ziekten als phytophthora infestans, de veroorzaker van de gevreesde aardappelziekte.

Phytophthora kan in vochtige, warme omstandigheden binnen enkele dagen een heel veld aantasten. Daarom kiezen veel gangbare boeren voor een preventieve aanpak: al om de paar dagen wordt gespoten met fungiciden. Niet omdat er al ziekte is, maar omdat voorkomen beter is dan genezen.

Daarnaast wordt gespoten tegen insecten zoals bladluizen (virusverspreiders) en coloradokevers (vraatzuchtige bladeters), tegen onkruid, en aan het eind van het seizoen met loofdoodmiddelen om de oogst te vergemakkelijken. Alles bij elkaar opgeteld betekent dit dat een aardappelveld in een regulier systeem elke vijf tot zeven dagen een bespuiting ondergaat.

Boeren doen dit niet voor hun plezier. Spuiten kost geld, tijd en levert spanningen op met de omgeving. Maar ze zitten in een systeem dat ervan uitgaat dat deze teeltwijze de norm is. En die norm leidt tot een landschap waarin chemie haast onvermijdelijk lijkt.

🌼 De vergeten slachtoffers

De gevolgen van deze aanpak zijn breder dan we vaak beseffen. Natuurlijk is er de impact op het bodemleven, het watermilieu en de resistentie-opbouw bij plagen. Maar het treft ook een andere groep die vaak vergeten wordt: de bijen.

Soms gaat het over honingbijen, de soort die imkers houden. Die zijn tenminste nog enigszins beschermd: bij aangekondigde bespuitingen worden imkers gewaarschuwd en gevraagd hun bijen tijdelijk binnen te houden. Niet alleen bij het spuiten van insecticiden, wat logisch is (die zijn dodelijk voor insecten), maar ook bij het gebruik van fungiciden, dus schimmelbestrijders.

Waarom? Omdat sommige van deze middelen geurstoffen of hulpstoffen bevatten die de bijen meenemen naar hun kast. Dat kan de geur van de koningin verstoren, de communicatie in het volk aantasten of zelfs leiden tot de verstoting van de koningin. Sommige bijenhouders merken het direct: onrust, uitval van broed, larven die niet uitkomen.

Maar wilde bijen? Die blijven buiten.

🐝 Wilde bijen kunnen nergens heen

In Nederland leven zo’n 350 soorten wilde bijen. Van metselbijen tot zandbijen, van groefbijen tot hommels. En dan heb je natuurlijk nog de Sallandse roetbij. Ze leven in holletjes in de grond, in takken, in boomstammen, in de berm of onder tegels. Ze zijn kleiner, kwetsbaarder en vaak specialistisch: sommige soorten leven van slechts één of enkele plantensoorten.

Wilde bijen hebben geen imker. Geen kast. Geen bescherming. Ze vliegen gewoon rond als een boer spuit. Op zoek naar nectar en stuifmeel, óók op bloemen tussen de aardappelplanten, in akkerranden of slootkanten. Als daar net een laag fungicide of insecticide overheen is gegaan – of als er een nevel in de lucht hangt – dan krijgen zij dat binnen.

Via hun vacht, via hun vleugels, via hun voedsel. En via dat voedsel gaat het weer naar hun larven. Veel van deze bijen leven maar enkele weken. Als in die weken net een bespuiting plaatsvindt, kan een hele generatie verloren gaan. Geen kolonies, geen back-upplan. Gewoon: weg.

Dat dit vrijwel nooit wordt meegewogen in toelatingsprocedures van middelen, is een ernstige tekortkoming in het systeem. De meeste risicobeoordelingen richten zich op één soort: de honingbij. En zelfs dan worden vaak alleen acute sterfte-effecten gemeten, niet de subtielere gedrags- of ontwikkelingsstoornissen.

🔄 Maar het kan dus anders

Boeren die kiezen voor biologische teelt laten zien dat het mogelijk is om aardappelen te telen zonder wekelijks te spuiten. Zij gebruiken resistente rassen (zoals Carolus of Sarpo Mira), ruime vruchtwisseling, luchtige plantafstanden en zorgen voor een weerbare bodem. Soms mogen zij nog koper gebruiken tegen phytophthora, maar in Nederland is ook dat inmiddels verboden.

Daarnaast zijn er initiatieven die werken met mengteelt of strokenteelt: aardappelen naast graan, veldbonen of bloemen. Dit doorbreekt monoculturen, vertraagt ziekteverspreiding en verhoogt de biodiversiteit.

En dan is er de agro-ecologische benadering, waarin boeren niet tegen de natuur werken, maar met haar meebewegen. Geen standaardrecepten, maar lokale oplossingen. Geen afhankelijkheid van chemie, maar inzet van ecologische processen.

Dat vraagt vakmanschap. En ja, soms ook een andere kijk op opbrengst en risico. Moeten we bijvoorbeeld de wereld voeden met aardappelen terwijl we nier in Salland ecocide plegen, insecten laten uitsterven en de bodem uitputten?
We zitten niet gevangen in het systeem – we kiezen ervoor.

🧨 De ongemakkelijke waarheid

We gebruiken chemie om voedsel te redden. Maar in dat proces doden we juist het leven dat het voedsel mogelijk maakt.

Want zonder bijen – ook de wilde – geen bestuiving. Zonder bodemleven geen vruchtbare aarde. Zonder biodiversiteit geen natuurlijke plaagbestrijding.

Wilde bijen worden niet vergast. Ze worden langzaam uit het systeem geduwd. Onzichtbaar. Stil. Tot het opvalt dat het stil blijft.

🤐 De stilte van de controverse

Wat opvalt is dat deze discussie niet alleen stil is door het ontbreken van bijengezoem, maar ook door de maatschappelijke gevoeligheid. Het is een onderwerp waar je makkelijk commentaar op krijgt – van boeren, van imkers, van mensen die denken dat je ‘tegen de landbouw’ bent.

De reacties op ons artikel op HierInSalland waren heftig. Niet alleen reacties op sociale media, maar ook telefoontjes, e-mails, zelfs bedreigingen. De imkervereniging vroeg wie ons had getipt, maar gaf aan geen behoefte te hebben aan een opiniestuk vanuit hun kant. “Hoe minder aandacht, hoe beter.”

En dat is het misschien ook. Want het gaat hier niet om ‘boeren zijn fout’ of ‘imkers overdrijven’. Het gaat over een systeem dat ons tegen elkaar opzet. Boeren die moeten spuiten om rond te komen. Imkers die hun bijen verliezen. Natuur die geen stem heeft.

Maar juist dan moet het gezegd worden.

📣 Tijd voor heroverweging

Wat als we in plaats van discussie over spuitdata en windrichting, een gesprek voeren over systeemsprongen? Over hoe we kunnen telen zonder deze afhankelijkheid? Over hoe we boeren kunnen ondersteunen om over te stappen op weerbare teelten? Over hoe we het landschap kunnen inrichten zónder dat het stil wordt?