Waarom verzorg je eigenlijk een baby dat in ruil daarvoor jou terroriseert, je als slaaf behandelt? Nou, eigenlijk doe je dat omdat je geen keus hebt, want zonder jou is de baby hulpeloos en kansloos. De liefde die je ervaart in ruil voor die zorg, dat is niet de reden, want die liefde ervaar je naar aanleiding van. Als je zorgt, maak je dopamine aan, het liefdeshormoon.
Met die wetenschap slingert Lynn Berger me haar boek Zorg in. Dat je maar weet dat als zorg verlenen al een kwestie van liefde is, dat het dan niet úit liefde is. Niet als je beroepsmatig zorg verleent, ook niet als mantelzorger. Goed te weten, want de beste zorg verleen je door te ondersteunen, er te zijn daar waar nodig. Maar je moet niet te veel uit handen nemen, niet de regie overnemen, wat je vanuit liefde nog best wel eens makkelijk zou kunnen overkomen. Mantelzorgers zijn daarom niet per definitie de beste zorgverleners, professionals in de zorg kunnen wat beter die nodige afstand nemen.
We geven en nemen ons hele leven zorg. Lynn Berger, jonge moeder, ervoer dat toen ze in het ziekenhuis terecht kwam met een virusinfectie waar antibiotica niet tegen hielp. Omdat we steeds ouder worden is aan die kant van het leven zorg ook meer en meer belangrijk. En omdat we als mens het diersoort zijn dat er het langst over doet zelfstandig, nee beter autonoom te worden, moeten we ook daar volle bak alles uit de kast halen. Pappa en mamma kunnen dat eigenlijk helemaal niet alleen af, daar wordt dus een compleet vangnet van helpende handen omheen opgebouwd.
Die systemen van zorg geven en nemen zijn zo vastgeslepen in ons dagelijkse patroon, het is zo logisch dat we voor elkaar zorgen en dat er altijd een dokter of een ziekenhuis is, dat we de systemen eigenlijk helemaal niet meer zien. Net als je het behang op je eigen muur op enig moment helemaal niet meer ziet. Bij een ander valt je het oubollige patroon direct op, maar die schreeuwende kleuren bij jezelf, die zie niet meer. Totdat iemand er een opmerking over maakt.
Zo is dat in de zorg ook. Je ziet het niet, totdat je er mee te maken krijgt. Die onzichtbaarheid is fnuikend, want dan maken we ons er niet zo druk om en dan zou het wel eens zo kunnen zijn dat we niet doorhebben dat we door een ondergrens aan het zakken zijn, wat ons in Nederland aan het overkomen is. Dat is niet gebeurd met de kwaliteit van onze autowegen, met de horeca in de binnenstad of met bankgebouwen, want daar hadden we wel oog voor. Maar het is wel gebeurd met de biodiversiteit, het onderwijs en, inderdaad, met de zorg, dat waren we uit het collectieve oog verloren en wie de aftakeling zag was een roepende in de woestijn. “Ja je hebt wel gelijk, maar dat komt later wel, nu eerst even andere dingen doen.” Tot het te laat is. Dan heb je zorg nodig.
En dat heeft de zorg, de zorg heeft zorg nodig. In 2040 werkt een kwart van ons in de zorg. In 2060 een op de drie van ons. Althans, dat zou moeten om het systeem draaiende te houden waarin steeds meer minder mensen steeds meer zorg moeten bieden. We hebben tijdens corona gezien hoe het systeem dan vast kan lopen. In Duitsland minder dan hier, ons neoliberale boontje komt bikkelhard om zijn loontje vragen. De koning had het nog zo mooi namens een van de kabinetten Rutte verwoord: we gaan van een verzorgingsstaat naar een participatiemaatschappij. Ja, die verzorgingsstaat is wel afgebroken, maar van die participatiemaatschappij is niet veel terecht gekomen. Geen tijd, sinds de industriële revolutie gaan we uit werken om geld te verdienen voor de zorg van ons gezin. Die rol nemen vrouwen voornamelijk, je hebt wel zorgzame vaders, maar in het spraakgebruik kennen we niet de zorgzame moeder: omdat die dat per definitie is. Maar die krijgt dat niet betaald. Citaat uit het boek, van een boerin: “O nee, ik werk niet, ik zorg voor de kinderen en het huis. Ik verzorg de drie paarden en het jongvee, de kalfjes heb ik vanmorgen dekjes opgedaan, want het is nog best koud. Het is maar goed dat ik niet werk, anders had ik geen tijd om hier te werken.”
Vrouwen zijn ook vaak de mantelzorger. Onbetaald. Of tegen een geringe vergoeding via PGB. Rijke mensen weten dat netwerk wel in stand te houden. Maar de minder bedeelden komen daar flink mee in de knoei, die hebben dat participeren niet zo maar makkelijk op de rit. Er zijn zorgmakelaars die er een dagtaak aan hebben anderen de regels uit te leggen… En die achtervang van een verzorgingstehuis die is op financiële gronden wegbezuindigd, zo ongeveer toen het rijk gemeenten verantwoordelijk stelde voor de zorg, want dan kon er nog net weer iets meer bezuinigd worden.
We moeten langer thuis blijven wonen, inmiddels blijven we te lang thuis wonen. En wie nog wel in een tehuis terecht komt, daar heeft de zorg de handen aan vol. Dus daar is het ziekteverzuim hoog.
Lynn Berger: Een op de vier mensen moet in 2040 in de zorg werken. Dat gaat niet lukken. We zitten dus midden in een crisis. Waarom is dat niet de opening van het journaal?
