Wat is popart eigenlijk?
Popart is een kunststroming die opkwam in de jaren vijftig en zestig, eerst in Groot-Brittannië en later vooral in de Verenigde Staten. Popart — kort voor popular art — haalde haar beeldtaal uit de populaire cultuur: reclame, strips, film, massaproducten en ook popmuziek. De link tussen popart en popmuziek is duidelijk in de manier waarop beide genres speelden met iconen, consumptie en massamedia. Denk aan de manier waarop popmuziek de esthetiek van de commercie en de mode omarmde, en hoe popart precies diezelfde beeldtaal tot kunst verhief.
In de VS werd popart groot met namen als Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Robert Rauschenberg en Jasper Johns. Warhols soepblikken, Lichtensteins stripachtige schilderijen en de collages van Rauschenberg werden iconen van een tijdperk waarin kunst en commercie naadloos in elkaar overliepen. Popart had de gave om alledaagse beelden — van soepblikken tot filmsterren — op te tillen tot kunst.
De invloed van popart op popmuziek was wederzijds. Kijk bijvoorbeeld naar hoe Warhol direct betrokken was bij popmuziek: hij ontwierp de beroemde hoes met de bananenprint voor The Velvet Underground & Nico. Ook andere lp-hoezen uit die tijd, zoals de collage-achtige cover van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band van The Beatles of de gestileerde portretten op platen van David Bowie, ademen diezelfde popart-mentaliteit: de vermenging van kunst, commercie en idoolverering.
De boodschap bepaalt wie hem brengt
Met meer dan zeventig werken van bijna zestig kunstenaars uit tien Europese landen toont Pop Models hoe vrouwen een dubbele rol speelden: als onderwerp én als schepper. En dat maakt uit. Zoals de auteurs overtuigend laten zien, is het verschil tussen een vrouw die zelf haar lichaam en seksualiteit inzet in de kunst, en een man die dat met haar doet, immens. Het boek toont dat treffend met voorbeelden: de vrouwelijke kunstenaar die mannen haar borsten laat aanraken als deel van haar kunstwerk — een daad van regie en confrontatie — en vrouwen die zichzelf naakt in verf wentelen en zo hun lijf letterlijk als instrument gebruiken. Het is een wereld van verschil of een vrouw dat zelf doet of dat een man het bedenkt en vormgeeft.
Dat verschil doet denken aan een situatie die buiten de kunstwereld net zo relevant is: een mop over minderheden kan beledigend en racistisch zijn als hij verteld wordt door die foute oom met een glaasje teveel op. Maar als diezelfde grap wordt verteld door iemand uit de minderheid zelf, krijgt het een heel andere lading. Ik moest denken aan een Turkse vriend die tegen zijn buurman grapte dat diens huis minder waard was omdat hij naast een Turk woont. Ongemakkelijk om dat als witte man op te schrijven — maar heel anders toen de Turk die ‘grap’ zelf maakte. Zo werkt het ook met kunst: de machtsverhoudingen en de herkomst van de boodschap bepalen hoe we die ervaren.
Europese popart in nieuw licht
De kracht van Pop Models is dat het de Europese popart opnieuw kadert. Geen blindstaren op de glamour van strip, reclame en pin-up, maar een kritische blik op hoe vrouwen het genre gebruikten om te spelen met, te reageren op en te strijden tegen de clichés. De essays van onder meer Maaike Meijer en Rosemarie Buikema verdiepen die boodschap en het interview met Jann Haworth biedt een persoonlijke stem uit de beweging zelf.
Kortom: Pop Models is een boek dat de lezer laat kijken én opnieuw laat kijken. Het toont hoe popart in Europa vaak veel maatschappelijker en ambachtelijker was dan het Amerikaanse broertje, en hoe vrouwen in deze stroming niet langer alleen het onderwerp waren, maar de regisseur.
De expositie Pop Models – Vrouwen in de Europese Pop Art is te zien in:
🏛 Museum MORE, Gorssel (Overijssel, Nederland)
📅 Tot en met 28 september 2025
Het is een grote tentoonstelling waarin meer dan 70 werken van bijna 60 Europese kunstenaars worden getoond, met focus op de rol van vrouwen als makers en modellen binnen de popart.
