De zon een vuurbal? Waarom kan ik dan wel in het vuur van de smederij van mijn vader kijken en niet in het vuur van de zon? En waarom word ik bruin van de zon en niet van het vuur in de smederij van mijn vader? Socrates nam niet zo maar aan wat ze hem vertelden. Door vragen te stellen zocht hij naar de waarheid.
Vragen stellen, daar staat Socrates om bekend. ‘Socratisch vragen stellen’ (de socratische methode) is zelfs een begrip. Voor Socrates was vragen stellen een manier om kennis te vergaren, maar vaak ook om anderen in te laten zien dat hun redenatie niet klopt.
- Waarom dan?
- Hoe zit dat dan?
Je verrijkt je eigen kennis er mee, je kunt anderen er ook mee aan het denken zetten.
Ons onderwijssysteem is een afstrafsysteem geworden. Je krijgt de punten niet als je het fout hebt. Socrates zou er van gruwelen. Ga met je leerlingen in gesprek: waarom denk je dat jouw zienswijze de beste is, zou het ook anders kunnen. Dat zet aan tot denken in plaats van dat het aanzet bang te zijn fouten te maken. Wijsheid organiseer je met vragen stellen, je kunt het niet onderwijzen, al helemaal niet als afstraffen de motivatie organiseert.
Mensen zijn niet bang van gebeurtenissen, stelt Socrates, maar van hun opvatting over die gebeurtenissen! In de huidige tijd zie je dat met de komst van AZC’s. Mensen zijn bang vanwege de opvattingen die ze er over hebben. Daar waar AZC’s opgedoekt worden, komen bewoners in opstand omdat ze het economisch gewin ervan niet willen missen, overlast hadden ze niet ervaren.
Altijd die vragen van Socrates: hij liet ons niet de antwoorden daarop na, maar de kracht van de goede manier het vragenstellen! Dat leidt naar zelfverbetering. Stel je vragen, dan ga je niet door het leven volgens de doelen die je denkt te hebben, maar je leert eerst die doelen te analyseren. Kloppen de aannames wel?
- Nou is ’s morgens een kop koffie drinken geen levensdoel, maar heeft wel als doel je even een opkikker te geven. Lekker gevoel. Waarom is cafeïne geen drugs en opium wel? Alleen maar omdat het een afspraak is. (Lees ook Plant en Psyche van Michael Pollan.)
- Rijk worden lijkt wel een levensdoel voor veel mensen. Rijk in de zin van veel geld hebben, niet in de zin van veel wijsheid en zelfbeheersing. Kies je dan wel de goede doelen? Of is veel geld een middel in plaats van een doel.
- En gek genoeg kennen we rijke mensen maar al te vaak veel wijsheid toe. Dat is toch echt een misvatting. Een bijstandsmoeder moet heel wat meer wijsheid hebben om verder te komen in het leven.
Socrates had zijn haggie nog wel kunnen redden in de rechtszaal waar zijn doodvonnis uitgesproken werd. Had hij zich beroepen op meelij voor vrouw en kinderen, dan was de jury wel om gegaan. Maar hij zei: “ik sterf liever na op mijn manier te hebben gesproken, dan op jullie manier te spreken en te leven”.
Socrates dronk de gifbeker leeg.
Als je dat vertaalt naar de huidige tijd, dan zie je dat de actievoerders die de klimaatverandering aan het hart gaat, de gifbeker leeg aan het drinken zijn. Jack van Gelder wil er wel een tank overheen laten rijden. Want de manier waarop we altijd geleefd hebben, daar moet je met je poten afblijven, ook al is dat richting afgrond.
Sterk verhaal; door een onderzoekende houding leer je vragen te stellen en kom je verder , je leert en beziet je opvattingen vanuit een ander perspectief.
Anny Legebeke
Klimaatburgemeester van Raalte