Een avond over het Sallands dialect begint vaak met discussies over uitspraakverschillen tussen dorpen: zegt men huus of hoes? Zeg je biej of bie, viere of vëare. Reed je met de auto tegen een pöaltie of een pössie aan.
Heerlijk om over te steggelen, en het zegt ook echt iets over dorpen, over streken, over hoe dicht de grens met Twente of de Achterhoek ligt.
Maar een dialect is meer dan klanken; het is een levend archief van verhalen, wijsheden en een unieke kijk op het leven. Dialect is een taal, een levende taal, dus een veranderende taal. En taal is de jas waarin een gemeenschap haar verhalen bewaart.
Het dialect fungeert als een spiegel van de gemeenschap. In verhalen en gedichten komen jeugdherinneringen, dorpsgebeurtenissen en lokale figuren tot leven. Deze verhalen, verteld in het eigen dialect, brengen de cultuur en geschiedenis van Salland op een authentieke manier over. Dat brengt me bij de vraag: moeten we het dialect koesteren? Of moeten we de verhalen koesteren. Of anders gevraagd: koesteren we de verhalen als we dialect blijven praten? Of koesteren we het dialect, als we de verhalen blijven vertellen?
Tijdens de Sallandse Eettafel vroeg een uit Syrië gevluchte taalkundige wat het betekent als iemand zegt ‘det kan mie gin kloot’n schel’n’. Wat dat woord ‘kloten’ in die zin deed.
Vraag een kind om iets over zijn dorp te vertellen, en hij zal misschien wijzen naar de kerk of het bos. Vraag een oudere, en de verhalen komen los. Over boerderijen die al zeven generaties in de familie zijn. Over het buurmeisje dat met de kermis van de ene verkering naar de andere ging. Over die keer dat de wetering overstroomde en iedereen met emmers stond te hozen. En in al die verhalen: dat Sallandse spreken. Niet als versiering, maar als drager van het echte leven, als drager van het leven in Salland. Alsof de woorden zelf nog weten hoe de grond ruikt na een zomerse hoosbui.
Dialect is niet alleen iets van vroeger. Het is ook iets van betekenis. In het Sallands zeggen we ie bint der iene van oons — en dat klinkt toch anders dan je hoort erbij. Het is directer, warmer, met wortels. Het is taal die niet alleen communiceert, maar ook verbindt. Taal als gemeenschap. Andersom trouwens ook hoor, want wat een boer nie kent, det vret e nie. Dus als je er niet een van ons bent… dan kan die warmte zo omslaan in een afwachtende afstand. Je komt er niet zo maar tussen.
Tijdens de Sallandse Eettafel vroeg een Syriër naar het recept ‘er tussen te komen’ in Salland. Of het zou helpen als ze ook dialect leerde. Sallanders aan tafel dachten dat haar hoofddoek ook wel eens invloed zou kunnen hebben.
Misschien moeten we maar eens overwegen het niet over dialect en de uitspraak er van te hebben, maar moeten we verhalen gaan ophalen. Of: nog meer verhalen gaan ophalen. Zodat we de volksaard vastleggen.
En hoe we die verhalen dan precies doorvertellen? Ach, loat goan!
