Het afschaffen van de term ‘bottom up’ is misschien wel de kern van het handboek Participatief Actieonderzoek. Want zowel feitelijk als symbolisch is die uitdrukking zo verkeerd dat je er de samenleving per definitie niet mee aan het participeren krijgt. We hebben het boek gelezen ok te kijken of we handvatten aangereikt krijgen die kunnen helpen met het participeren tussen overheid en samenleving, ook belangrijk op een site over duurzaamheid, want ook in de energietransitie vraagt de overheid steeds meer aan de samenleving mee te doen. Daar moet de samenleving wel klaar voor zijn. Maar de overheid ook!
Door Harrie Kiekebosch
Hoezo bottom up? Omdat dat de tegenhanger is van top down? Alleen als je in die top zit, bedenk je die tegenstelling. Bottom… dat is daar onderaan de ladder dat gepeupel. Verder dan daar kun je niet. Madelon Eelderink, auteur van het handboek, lanceert daarom de term community up. Dat is een heel mooie vondst die ik er in ga houden. Die community staat voor de groep mensen die een verandering willen of waarmee je een verandering wil. Het kan een wijk zijn, het kan de hele samenleving zijn, of een beroepsgroep. Onderdeel van de groep zijn die top down-figuren, net zo goed als de bottom up luitjes. En een ding is wel zeker: zonder die bottom up-mensen krijg je niks voor elkaar. Zonder die top downers is er best nog wel wat te regelen.
We zitten in een samenleving die bol staat van de transities. Dat had ik voor corona ook zo geschreven, maar het kan nu wel onderstreept. Klimaat, van het gas af, landbouw, journalistiek, vliegen, vlees eten, alles verandert. Ook om de hoek: het winkelcentrum, leegstand van kerkgebouwen, vrijwilligerswerk bij de sportclub.
Al die transities gaan niet zo maar. Daar moet je met elkaar over praten. Op informatie-avonden, hoorzittingen, brainstormsessies. In het boek ‘onder het systeemplafond’ beschrijft Marcel van Roosmalen hoe dat zo vaak mislukt. Meestal omdat het top down ingestoken wordt. Ook als de organisator het nog zo goed bedoelt. Je kunt een paard wel naar het water leiden, dat wil nog niet zeggen dat je hem kunt laten drinken.
In het handboek voor participatief actieonderzoek wordt uiteengezet hoe je een paard wel kunt laten drinken. Het is geschreven als een studieboek, met canvasmodellen, infografics, zelfs qr-codes naar digitale voorbeelden. Voor wie er beroepshalve aan begint wel een waarschuwing vooraf: je moet het wel aandurven! Je moet meer lef hebben dan de gemiddelde ambtenaar of manager. Want je moet vooral niet op je strepen willen staan. En regels staan de participatie per definitie in de weg. De samenleving houdt namelijk niet van meepraten tot hier en niet verder.
Als je echt durft verantwoordelijkheid uit handen te geven en te vertrouwen op de wijsheid en kracht van de samenleving, dan is Participatief Actieonderzoek een zeer goede leidraad om al die transities in goede banen te leiden. Waar je dan uitkomt met al die veranderingen, dat weet je vooraf maar nooit. Het enige zekere is dat je wel weet waar je begint.
