Uit vier particuliere kippenhokken op verschillende locaties in het Sallandse buitengebied (Heeten, Olst, tussen Heino en Raalte, en nabij het Overijssels Kanaal bij Dalfsen) heeft HierinSalland scharreleieren getest op PFAS.
HierinSalland werkt voor dit onderzoek samen met Pfastest.nu. Zij namen de testresultaten voor hun rekening. Je kunt daar tegen vergoeding een ei laten testen. Daar moet bijgezegd worden dat er een wachtlijst (twee tot drie weken) is, omdat veel eigenaren van een koppeltje kippen willen weten of het nog wel veilig is een eitje te tikken.
Het ging in ons onderzoek om kippen die op natuurlijke wijze leven: vrije uitloop, veel buitenlucht, insecten, zaden, keutels uit het gras en hooguit een handje biologische brokken. Geen fabriekshokken. Geen maalderijbrokken. Toch zijn in twee van de vier onderzochte eieren zodanig hoge concentraties PFOS aangetroffen, dat het op basis van Europese voedingsnormen wordt afgeraden deze eieren te consumeren.
Wat we in dit artikel onder scharreleieren verstaan zijn eieren van kippen die écht rondscharrelen. Scharreleieren die je in de supermarkt koopt zijn eieren uit net geen bio-industriestallen, eieren van kippen met de slechtste leefomstandigheden zoals die wettelijk nog net zijn toegestaan.
Wat werd er gemeten?
In de tests werd gekeken naar vier veelvoorkomende PFAS-verbindingen: PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS. Bij twee van de onderzochte eieren kleurde de PFOS-score oranje, wat inhoudt dat de waarde tussen de 0,5 en 1,5 nanogram per kilo lag. De EFSA-richtlijn (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (The European Food Safety Authority)) adviseert consumptiebeperking als de totale blootstelling aan PFAS deze waarde benadert of overschrijdt. De PFOS-waarden van deze eieren waren respectievelijk 0,50 en 0,60 μg/kg, met een totale PFAS-concentratie van 0,63 en 0,88 μg/kg.
(Lees verder onder afbeelding)
Dat betekent concreet: wie deze eieren eet, krijgt mogelijk te veel PFAS binnen.
De andere twee locaties scoorden wel binnen de veilige marges.
Waar komt de vervuiling vandaan?
Een verkoper van biologische korrels voor kippen, bevestigt dat hun diervoeder standaard op PFAS getest wordt en vrij is van deze stoffen. Dus: het zit niet in het voer.
Dat is de zorgwekkende conclusie. In geen van de onderzochte gebieden is grootschalige industrie aanwezig. Het zijn landelijke locaties, ver van de bekende vervuilers. En tóch zit er PFOS in de eieren. De kippen eten dus ergens iets op wat vervuild is – vermoedelijk via de bodem, het oppervlaktewater of de lucht.
De aanwezigheid van PFOS in eieren op deze ogenschijnlijk schone plekken wijst op een bredere, sluipende vervuiling van het milieu. PFOS is een persistent chemisch bestanddeel dat zich niet afbreekt in de natuur. Zelfs restjes uit decennia oude toepassingen kunnen via verspreiding in lucht, regen en bodem in het ecosysteem terechtkomen.
Waar komt PFOS vandaan
PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) is een zogeheten ‘forever chemical’: een synthetische stof die niet afbreekt in het milieu. Het werd jarenlang gebruikt in tal van industriële toepassingen, waaronder:
• Water- en vuilafstotende coatings (zoals op regenjassen, tapijten en meubelstoffen)
• Blusschuim (vooral op vliegvelden en in de zware industrie)
• Niet-klevende pannen (zoals Teflon)
• Verpakkingen voor voedsel, zoals fastfood-verpakkingen en pizzadozen
• Elektronica en industriële reinigingsmiddelen
Hoewel PFOS inmiddels grotendeels verboden is, blijven oude toepassingen nog steeds vervuiling veroorzaken. Regenwater, stofdeeltjes en verspreiding via rivieren en lucht zorgen voor een sluipende verspreiding, ook naar ogenschijnlijk schone gebieden.
Komt het ook door boeren?
PFOS komt in principe niet uit de landbouw. Het zit niet standaard in mest, veevoer of landbouwproducten.
Toch kan landbouw indirect bijdragen aan verspreiding, bijvoorbeeld als:
• Grond vervuild is geraakt door vroegere toepassingen (bijvoorbeeld mestverwerking met slib, compost uit afvalstromen)
• Oppervlaktewater wordt gebruikt dat PFAS bevat.
• Bodemdeeltjes via intensieve bewerking verspreid worden.
• Ook kunnen landbouwpraktijken zoals beregening of overmatige stikstofbemesting indirect invloed hebben op PFOS-verspreiding. Bij beregening kan verontreinigd grondwater aan de oppervlakte komen en daar opgenomen worden door planten en dieren. Intensieve bemesting met stikstof kan bovendien uitspoeling van bodemdeeltjes versnellen of de chemie van de bodem veranderen, waardoor PFOS dat eerder vastzat, weer vrijkomt en zich makkelijker verspreidt.
Waarom is dit alarmerend?
In de onderzochte gevallen gaat het om kleine koppeltjes kippen, niet om kippen op een boerderij. Dat maakt de vervuiling extra zorgelijk: deze komt waarschijnlijk uit de bredere omgeving, niet van het erf zelf.
(Lees verder onder afbeelding)
PFAS-stoffen, en PFOS in het bijzonder, worden in verband gebracht met ernstige gezondheidsrisico’s: van hormoonverstoringen tot verminderde werking van het immuunsysteem. Ze hopen zich op in het lichaam en zijn nauwelijks afbreekbaar.
Dat zelfs ‘onze eigen kip’, vrij rondscharrelend op het erf, nu mogelijk ongezonde eieren legt, laat zien dat deze stoffen letterlijk overal zitten. De verontreiniging zit niet alleen in de industriegebieden van de Randstad of de Westerschelde, maar ook in het groene hart van Salland.
Wat kunnen we hieruit concluderen?
- De vervuiling met PFOS is zo wijdverspreid dat zelfs buitengebieden niet worden gespaard.
- Zélfs biologische kippen, gevoerd met PFAS-vrij diervoeder, kunnen besmette eieren leggen.
- Bodembelasting, oude vervuiling en diffuse verspreiding zijn reële bronnen van PFOS-opname.
Wat nu?
Hoewel het opstellen van een totaalverbod op PFAS in Europa gaande is, laat dit onderzoek zien dat de schade al deels is aangericht.
- Voor kippenhouders betekent het: wees je bewust van wat je kippen eten en waar ze scharrelen.
- Voor overheden: maak deze problematiek niet alleen een Randstedelijk milieudossier, maar betrek ook het platteland.
- Voor eigenaren van kleine koppeltjes kippen: pas op!
Maar vooral: We moeten stoppen met de aanname dat wat buiten loopt en uit eigen tuin komt, per definitie gezonder is. Als we ons eigen ei niet meer kunnen vertrouwen, is er fundamenteel iets mis.
Jullie hebben het, zijdelings, ook over 2 locaties (of moet dat zijn: 2 geteste eieren?) die “binnen de veilige marges” scoorden.
Ik ben vooral benieuwd naar deze eieren : van welke kippen? Wat maakt dat deze scharrel-locaties blijkbaar niet (of: minder) vervuild zijn? Is het interessant het onderzoek juist bij deze kippen te herhalen?
Ik heb me al eerder verbaasd over het RIVM-onderzoek, waarbij er geen aandacht ging naar de plekken waar “veilige marges” waren.
Dus niet de vraag: waar komt de vervuiling vandaan en waarom is het blijkbaar ook op “veel” plekken in Salland. Maar de vraag: “waar komen die eieren met gezonde marges vandaan” en hoe komt dat??
Hallo Kees, ik organiseerde het onderzoek voor HierinSalland. We hebben de deelnemers beloofd de locatie niet bekend te maken. Ze mogen zelf beslissen of ze het willen delen. We kunnen wél zeggen dat er voor geen enkele locatie een ‘logisch’ feit in de buurt zit. Wel dat er bij twee van de vervuilde ei-locaties veel grondwater opgepomd wordt.
En – ik deel dat met liefde – het beste ei kwam van onze eigen kippen: ’t Natuurlijk Huus.
Voor de eieren van ons kleine koppeltje kippen gingen wij eerst in zee met pfastest.nu. Hun gammele en slecht verpakte testmateriaal voor slechts één ei kwam kapot bij ons aan en was weinig vertrouwenwekkend.
Daarom zijn we vervolgens toch maar gezwicht voor de veel duurdere testenoppfas.nl, die degelijk testmateriaal gebruikte voor een onderzoeksmix van 10 eieren. Daar leerde ik ook dat de EU-norm 1,7 µg/ kilo is, en niet de hierboven genoemde 0,5 – 1,5 µg/ kilo.
PS Onze eieren kwamen wel iets boven deze norm uit, maar niet onrustbarend veel.