In de afgelopen maanden zijn er veel bomen gekapt op de Lemelerberg, met veel boosheid en onbegrip als gevolg. Bos is natuurlijk heel erg waardevol, maar dat geldt net zo goed voor een gevarieerd heidelandschap met heide, zandverstuiving en bronnetjes. Door zoveel bomen te kappen kan het heidelandschap worden behouden, dit is goed voor de biodiversiteit. We spraken hierover met Mark Zekhuis, ecoloog van Landschap Overijssel.
Bovenstaande foto: Mark Zekhuis
Waarom is de bomenkap nodig?
Op de Lemelerberg is veel heide begroeid geraakt met bos. Het bos groeit erg hard en dat gaat ten koste van de heide. Stikstof werkt als meststof, terwijl heide en jeneverbes juist schrale grond nodig hebben. Door bomen en de strooisellaag te verwijderen, kan de heide zich weer herstellen. Dit zijn werkzaamheden in het kader van Natura 2000, die Landschap Overijssel als terreinbeheerder uitvoert in opdracht van de Provincie Overijssel.
Leuk feitje: Wist je dat de Lemelerberg 100 jaar geleden voor 90% uit heide bestond?
“Het doel is niet teruggaan naar vroeger, maar we willen het heidelandschap wel deels herstellen, zodat dieren en planten die alleen hierop kunnen leven een leefgebied houden op de Lemelerberg. Juist deze soorten hebben het zwaar en juist in onze natuurgebieden hebben we de kans om deze te redden omdat ze er van oudsher al voorkomen.”, aldus Mark.
Mark vervolgt: “Als we niets doen en de natuur en stikstof hun gang laten gaan, bestaat de Lemelerberg over een aantal decennia alleen nog uit bos. Volgende generaties zullen niet meer weten hoe een heideveld of zandverstuiving eruitziet en er zullen bepaalde dieren en planten, die alleen op heide voorkomen, uitsterven. Dat is een aderlating voor de biodiversiteit.”
Even voor de duidelijkheid: het gaat hier om Europese verplichtingen! De Europese Vogel- en Habitatrichtlijn verplichten tot bescherming van aangegeven soorten en typen leefgebieden (habitattypen) en tot aanwijzing en beheer van een netwerk van natuurgebieden, Natura-2000 gebieden. De provincie is verantwoordelijk voor de uitvoering.
Mark: “We begrijpen dat het beeld door deze maatregelen erg snel verandert. Dat is zeker wennen. We hebben de maatregelen al gespreid in de tijd, maar de financiering en snelle achteruitgang van de milieukwaliteit, dwingen ons niet te lang te wachten. Bosliefhebbers vinden nog ruim 100 hectare bos op de Lemelerberg om te wandelen of gaan elders wandelen. Mensen die de berg willen zien en van heide houden, kunnen de komende jaren genieten.”
Onbegrip begrijpelijk
Duurzaam in Salland vindt het onbegrip ergens wel begrijpelijk. Momenteel (eind 2020) is in de media immers veel te lezen over overheidsplannen om meer bomen te planten omdat deze CO2 opnemen. In dit artikel geeft de Rijksoverheid aan dat ze de ambitie hebben om in 2030 37.000 ha extra bomen te hebben ten opzichte van 2020. 37.000 ha is bijna 4x de omvang van de stad Utrecht volgens hetzelfde artikel. We begrijpen dat bepaalde keuzes soms verwarrend zijn.
Mark geeft aan dat Provincie Overijssel de intentie heeft om deze bomenkap elders te compenseren. Heide slaat minder CO2 op dan bos. Mark zegt hierover: “CO2 wordt vaak genoemd in relatie tot de klimaatcrisis, maar vergeet niet dat we ook een biodiversiteitscrisis hebben! In de Natura 2000 gebieden zijn we verplicht om te zorgen voor behoud van de biodiversiteit. CO2-uitstoot moet bij de bron worden aangepakt en als dat gedaan is, dan zijn er nog goede alternatieven die ook veel CO2 vastleggen, denk aan het vernatten van veenwiede- en hoogveengebieden. Bos legt ook CO2 vast, maar alleen als je het hout ook duurzaam verwerkt en het niet kan verteren.”
De werkzaamheden op de Lemelerberg
De werkzaamheden bestaan vooral uit:
- Omvormen van bos naar heide
- Bosgrond plaggen
- Verjonging en uitbreiding van jeneverbessen
- Toepassing van heidemaaisel (zaden) en bekalkingsmaatregelen.
De natuurherstelmaatregelen zich vooral op het behoud en herstel van:
- Stuifzandheide met zandverstuivingen;
- Jeneverbesstruweel;
- Droge heide;
- Natte heide.
Wat betekent dit voor de planten en dieren?
De massale bomenkap betekent niet dat het bos volledig vervangen wordt door heide. Mark zegt: “Bos blijft voldoende aanwezig op de Lemelerberg en in de ruime omgeving ervan. Op de Lemelerberg was een derde heide, straks is dat tweederde heide. Het relatief jonge bos dat wordt verwijderd, is zeer algemeen in het Vechtdal en herbergt minder bijzondere soorten dan we op de heide hebben en terugkrijgen. De dieren die nu in het bos leven houden elders genoeg leefgebied. Daar is met de planvorming al rekening mee gehouden. Ook is het verplicht om voorafgaande aan de werkzaamheden onderzoek te doen naar de (kritische) soorten die voorkomen in het gebied. Dat is dus ook gebeurd en bijzondere bosplanten, bomen en dergelijke worden gespaard.”
“Voor soorten als de haas of de ree heeft de nieuwe heide beperkt nadelig effect op hun leefgebied. Reeën vinden bijvoorbeeld nu ook al rustplekken tussen Jeneverbessen, het is er immers rustiger dan de gebieden met bos waar veel mensen wandelen. Hazen en konijnen hebben juist voorkeur voor open landschappen.” Aldus Mark.
Specifieke diersoorten die op heide leven en het al zwaar hebben, waaronder reptielen, verschillende soorten vogels of vlinders, krijgen dankzij de werkzaamheden extra leefruimte.
Wat gebeurt er met het hout?
Dit is afhankelijk van de kwaliteit van het hout van de gekapte bomen. Het uitgangspunt is dat elk deel van de boom zo optimaal mogelijk wordt benut. Landschap Overijssel verkoopt het hout op daarvoor geëigende plekken en gebruikt de opbrengst om haar beheeractiviteiten (mede) mee te financieren. Het hout gaat naar papierfabrieken en kwalitatief minder goed hout wordt verkocht aan spaanplaatfabrieken. Het mooie hout gaat naar houtzagerijen om er bouwhout van te maken en takafval wordt versnipperd voor energieopwekking.
Mark benadrukt: “Vaak wordt gedacht dat we de bomen verwijderen vanwege de inkomsten, dit is niet waar. Als dit zo zou zijn, kunnen we het bos beter laten staan. Dan kunnen we regelmatig het aangegroeide hout ‘oogsten’. Het beheer van heide kost meer geld dan bos, maar het is onze taak deze bijzondere natuur te behouden.“
Over de Lemelerberg
De Lemelerberg, tussen Lemele, Lemelerveld en Ommen, is een stuwwal die zo’n 150.000 jaar geleden is ontstaan toen gletsjers zand en grind voor zich uit duwden. Ze lieten een bult (van grof zand en grind) met een hoogte van 78 meter achter in een verder vlakke omgeving. De grond van de Lemelerberg was te droog en te arm voor de boeren om te bewerken, waardoor het altijd een stuk natuur is gebleven.
Omdat de boeren er hun schapen lieten grazen, is er een uitgestrekte heide ontstaan. Als gevolg van overbegrazing ontstonden er zandvlaktes. Het stuivende zand is onder controle gebracht met de aanplant van naaldbomen. Een paar zandvlaktes zijn er nog; die worden nu gekoesterd. Bij het stuifzand staat nog wat IJslands mos; het komt nog maar op drie of vier plekken in ons land voor. Op de berg liggen drie bronnen. Het water dat eruit opwelt, zorgt voor mooie veentjes. Het zijn kleine oases in een verder droge omgeving. En dan zijn er de jeneverbessen. Nergens in Overijssel vind je zoveel van deze zeldzame struiken bij elkaar. De afwisseling, ook met bos, maakt dat tal van dieren en planten hier een geschikte leefplek vinden.
Lemelerberg en Natura2000
Vanwege de unieke natuur is de Lemelerberg benoemd tot één van de 24 Natura2000-gebieden in Overijssel. Natura 2000 is de naam van een Europees netwerk van natuurgebieden waar bijzondere planten, vogels en dieren leven. In en om de Nederlandse Natura 2000-gebieden werken overheden, waterschappen, grondeigenaren en natuur- en belangenorganisaties samen aan Europese natuurdoelen. Het doel van Natura 2000 is om de verscheidenheid aan planten en dieren in Europa duurzaam te beschermen en verdere achteruitgang te stoppen. Hiervoor is het nodig om de kwaliteit en de oppervlakte van beschermde natuur te behouden en waar mogelijk te verbeteren.
Over Landschap Overijssel
Landschap Overijssel beschermt, ontwikkelt en beheert het Overijsselse landschap met zijn bijzondere natuur en streekeigen historie met waarde voor mens, plant en dier om in te leven en om het te beleven.
Dat doen ze door verantwoordelijkheid te nemen en anderen aan te sporen hun verantwoordelijkheid te nemen voor het Overijsselse landschap met zijn bijzondere natuur en streekeigen historie.
