De aarde bevat een schat aan grondstoffen en we maken er uitbundig gebruik van. Maar we gooien het vervolgens wel weer weg. Dat moet anders want de winbare hoeveelheid grondstoffen is beperkt. En dat niet alleen, want grondstoffen delven heeft ook gevolgen voor milieu en klimaat. We moeten daarom af van de lineaire economie waarin sprake is van een zo hoog mogelijke omloopsnelheid van producten die na de gebruiksperiode als afval eindigen.
In plaats daarvan is een economie waarin producten na de gebruiksperiode niet al afval worden beschouwd maar als een bron van grondstoffen veel slimmer. Bepaald geen nieuw idee, want de Romeinen recycleden al glas, sommige boeken uit de eerste helft van de elfde eeuw werden vervaardigd uit afval van de verwerking van dierenhuiden tot perkament en auto-onderdelen worden al decennia lang hergebruikt.
Circulaire economie: materiaalstromen
We halen heel wat grondstoffen uit de aarde om spullen van te maken. En de vraag stijgt nog steeds door de toenemende welvaart en bevolkingsgroei. Het winbare aanbod van grondstoffen groeit echter niet mee. We moeten het doen met de voorraad die de aarde biedt. Toch wordt 92% van wat we uit de aarde halen uiteindelijk weer weggegooid. Blijkbaar zijn er geen prikkels om grondstoffen te hergebruiken. Zo weerspiegelt het prijsmechanisme niet de schaarste aan grondstoffen op
(middel-)lange termijn. Hergebruik is daardoor duurder dan virgin (voor de eerste keer gebruikte) materialen. Overigens doet Nederland het beter dan mondiaal: In 2020, zo staat te lezen in The Circularity Gap Report (Circle Economy, 2020) heeft Nederland 221 miljoen ton aan grondstoffen gebruikt waarvan (slechts) bijna een kwart is hergebruikt. Nederland is daarmee voor 24,5% circulair.
In een circulaire economie draait het om hergebruik van producten en grondstoffen. In een volledig circulaire economie blijven producten langer in gebruik en zijn reststromen en materialen in afgeschreven producten geen afval, maar grondstofbronnen. Daarvoor is wel nodig
dat producten anders worden ontworpen (demontabel, eenvoudiger te repareren, te recyclen), dat productieprocessen worden aangepast (geschikt voor gebruik van reststromen, secundaire materialen) en dat nieuwe business- en verdienmodellen worden geïmplementeerd (bijv. product as a service). Dat vraagt om andere vormen van financiering, andere circulaire spelregels (wet- en regelgeving) en andere vormen van samenwerking. In de keten, tussen ketens en met overheden, afnemers en kennisinstellingen.
Materiaal dat afkomstig is van planten of dieren kun je echter niet altijd hergebruiken. Circulariteit betekent dan dat natuurlijk kapitaal zo achterlaten wordt dat toekomstige generaties dezelfde consumptiemogelijkheden hebben als wij. Dit betekent dat het gebruik van natuurlijke materialen niet sneller mag gaan dan de aanwas van deze materialen. Kortgezegd, bij organische materialen (hout voor huizenbouw) is het zaak om de bron in tact te houden. Bij anorganische materialen (staal voor de koelkast) is het van belang gedolven materialen te hergebruiken vanwege de uitputting van de bronnen en schadelijke milieu-effecten.
Circulaire economie, mensstromen
In een circulaire economie draait het niet alleen om materiaalstromen maar ook om mensstromen. Circulaire bedrijven zijn niet zelden ook bedrijven met oog voor diversiteit, inclusiviteit en behoud en ontwikkeling van werkvermogen. Helaas wordt met arbeid in bepaalde gevallen net zo lineair omgegaan als we doen met materiaal. Ook op de arbeidsmarkt is sprake van uitputting, verspilling en afval. Al spreken we, als het om arbeid gaat, niet van afval maar van uitval. Zie daarvoor bijvoorbeeld de jaarlijkse Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (TNO/CBS, 2022). Daarin staat dat in 2021 17,3 procent burn-out klachten had. Dat is bijna 1 op de 6 werknemers. Landelijk komt dat neer op bijna 1,5 miljoen werknemers. En dat terwijl arbeid net als grondstoffen een schaarse productiefactor is.
(tekst gaat verder onder de afbeelding)
Hieronder zijn de verschillende vormen van arbeidsverspilling en uitputting in beeld gebracht.
(Bron: Berghuis E., 2021)
En verder
Ongetwijfeld roept dit artikel (hopelijk) veel vragen op. Om er enkele te noemen: hoe zit een circulaire economie er concreet uit, zijn er iconische voorbeelden? Of: wat zijn de uitdagingen en dilemma’s van de circulaire economie? En: hoe ziet een circulaire arbeidsmarkt eruit?. Genoeg redenen voor een reeks van korte artikelen onder de naam: Kort Circulair.
Referenties
- Berghuis, E. (2021), Circulaire economie? Vergeet arbeid niet! Column in Tijdschrift voor HRM
- Circle Economy (2020), The Circularity Gap Report the Netherlands, Amsterdam, maart 2020
- TNO/CBS (2022) Nationale enquête arbeidsomstandigheden 2021, TNO/CBS, Leiden/Heerlen
