Indrukwekkende bevrijdingslezing van Marcus Belle in Heino

‘Vrijheid? Daar moeten we zuinig op zijn’. ‘Vrijheid is niet vanzelfsprekend’. ‘Nooit meer Holocaust’. Zomaar wat kreten die we vaak horen.

Wat is vrijheid?

• Is dat: niet bezet worden door Rusland?
• Of: niet geregeerd worden door een president die decreten uitvaardigt?
• Of: in een republiek wonen i.p.v. een koninkrijk?
• Of: het vermogen om op je 30^e zelf een huis te kunnen kopen of huren?
• Of: om in een stikstofvrij bos te kunnen wandelen?
• Of: een stal voor 10.000 varkens te kunnen bouwen, zonder lastige vergunningen?
• Of: met je 13^e zonder helm op een fat bike te kunnen rijden?
• Of: …

Op 4 en 5 mei gaan de meeste mensen voor het eerste antwoord: ‘geen bezetting door een andere natie’. Maar als ik dezelfde vraag op een willekeurig àndere dag zou stellen, krijg ik 100 verschillende antwoorden.

Er is bovendien een verschil tussen ‘Vrij zijn OM en vrij zijn VAN’. We willen vrij zijn OM te reizen, zelf een levenspartner te kiezen, van geslacht te veranderen, een bedrijf te beginnen, je voltooide leven zelf te beëindigen. En we willen allemaal vrij zijn VAN pijn, gebrek, onderdrukking, vrijheidsberoving, geweld.

Maar als ik bv. vrij van ‘onrechtvaardigheid’ zou noemen, beginnen de problemen al. Want Truus vindt het rechtvaardig om alle gevluchte Syriërs hier onderdak aan te bieden. Terwijl Kees het rechtvaardig vindt om autochtone jongeren en ouderen voorrang te geven op de krappe huizenmarkt.

Jan vindt het rechtvaardig als een radicaal rechtse of linkse partij vanwege gewonnen verkiezingen in de regering plaats neemt. Terwijl Margriet zo’n partij wil boycotten, omdat die juist de democratie in gevaar brengt.

Wat is vrijheid?

Eigenlijk wordt mijn vrijheid al beperkt door het bestaan van de ander.

Zoals de filosoof  J.P. Sartre zegt: ‘l’enfer c’est les autres’: De hel, dat zijn de anderen. Omdat anderen altijd oordelen over mij hebben die mij onvrij maken.

Emmanuel Levinas heeft het over een àndere beperking van persoonlijke vrijheid: als ik de ander werkelijk aankijk, ontkom ik niet aan zijn appèl op mijn hulp en solidariteit. Want dat besef van volkomen wederzijdse afhankelijkheid zit in onze genen; het besef dat we een verantwoordelijkheid hebben t.a.v. die ander. En juist die verantwoordelijkheid nemen, dàt maakt juist vrij.

Maar laten we dat appèl echt tot ons dòòrdringen? Of gaan we het liever uit de weg?

Hitler heeft nooit een concentratiekamp bezocht, ging de confrontatie met werkelijk lijden niet aan, omdat ie maar al te goed wist dat de Untermenschen  in werkelijkheid gewoon mensen waren.

En tegenwoordig stuurt iemand een Whatsapp berichtje aan haar partner, met de mededeling dat zij wil scheiden. En in het verkeer is het veel makkelijker om in je auto asociaal te zijn, dan als voetganger t.a.v. de andere voetganger.

Vroeger keek je bij vuist- of zwaardgevecht de ander nog recht in de ogen, kon je diens angst en woede voelen, in de wetenschap dat die ander ook jòuw angst en woede kon voelen. We hebben nu raketten en drones ontwikkeld,  waarbij we die ander helemaal niet meer zien, laat staan ontmoeten.  We kunnen nu onze oorlogen laten uitvechten door robots. Je huis en je familie worden kapot geschoten of je pc wordt gehackt terwijl je niet eens gezien hebt waar of van wie het gevaar vandaan kwam.

Vrijheid…

We kunnen zeggen: ‘echte vrijheid zit van binnen. Het is een keuze om je vrij of onvrij te voelen’. Daarom beoefenen we meditatie en yoga, lezen filosofie boeken.

Ook de middeleeuwse Franciscaanse schrijvers dachten na over vrijheid. Zo heeft een gevangene een handelingsbeperking, maar geen wilsbeperking. Hij kan de gevangenis niet verlaten, maar dat laat de kwestie hoe hij met die opgeslotenheid omgaat onberoerd. Dietrich Bonhoeffer in WOII en ook Mandela in Z. Afrika zijn inspirerende voorbeelden van mensen die in onmenselijke omstandigheden hun waardigheid behielden.

Of neem iemand met pleinvrees. Dat is een handelingsbeperking; het lukt hem werkelijk niet om dat plein over te steken. Maar of hij die beperking accepteert ofwel met therapie wil overwinnen, staat hem vrij.

Tenslotte kan ik ook geloven dat ik pas echt vrij kan zijn als ik vrij gemààkt word: door een Heiland, een Verlosser, een Christus, een nieuwe Mohammed. Of we worden pas echt vrij in een Hiernamaals, omdat dat hier niet kan.

Waartoe zijn wij vrij?

Het is niet altijd makkelijk om ‘wijs’ om te gaan met vrijheid en dòòr te denken over de consequenties van onze daden. We kunnen de vrijheid zo misbruiken dat we haar verspelen.

Is het wijs om ons stevig te bewapenen tegen wat we nu als een Russische oorlogsdreiging beschouwen?  Of is het dom om ons in een denkkoker te laten duwen, waarbij pacifistische idealen niet alleen sneuvelen maar pacifisten straks zelfs als vijand beschouwd zullen worden, als verraders?

Mijn conclusie

Ik kan niet anders over ‘Vrijheid’ denken dan in termen van dilemma’s en keuzes.

Dat we keuzes maken die steeds een zoeken is naar een balans tussen

• Zelfzorg. We mogen van de aarde en van de ander nemen wat we nodig hebben. We mogen plek innemen, een domein afpalen en die eigen ruimte beschermen.

Het is een vrijheid die ruimte schept en bewaart.

• Solidariteit. We dienen bewust te zijn van onze wederzijdse afhankelijkheid, dat we niet zonder de ander, niet zonder Amerikanen, Russen en Chinezen,  niet zonder de aarde kunnen. Het betekent dat we solidair moeten zijn en zorg moeten hebben voor de ander en voor de aarde.

Dat is vrijheid die meestal samen gaat met beperking, met offers.

Of zoals Philip Freriks sprak op 4 mei:

“Elke burger heeft een eigen politieke verantwoordelijkheid. Dat houdt in: Rekening houden met het algemeen belang. Accepteren dat de samenleving een gecompliceerde machinerie is van tegengestelde belangen. Je niet laten meeslepen in gemakkelijke redeneringen. Onderbuikgevoelens op afstand houden. Argwanend zijn ten opzichte van het niet voor niets uit het Duits geleende gesundes Volksempfinden. Respect voor elk mens, wie of wat hij ook mag zijn. Immers, elk mens is een hele wereld. “

Tot slot

Ik zocht naar een verbinding tussen ‘vrijheid’ en ‘vrede’. En toen vond ik dit gedicht van J.C. Bloem:

 

Marcus Belle
Heino, 5 mei 2025