Een grens verdeelt. Ze zegt: “hier is van mij, daar is van jou.” Vaak is zo’n grens natuurlijk, zoals de IJssel. Maar rivieren leven. De IJssel heeft in de loop der eeuwen zijn loop verlegd, waardoor je nu soms wonderlijke grenzen vindt: stukjes Salland die officieel over de IJssel aan de overkant in Gelderland liggen. Op zo’n bijzonder stukje grond – bij Erve Yperenberg, de biologische boerderij van Philip en Elise Frederiks, op terrein van IJssellandschap – vond gisteren de officiële opening plaats van de vierde editie van de IJsselbiënnale, de tweejaarlijkse kunstmanifestatie van Zwolle tot Brummen-Doesburg.
Philip en Elise Frederiks runnen in de IJsseluiterwaarden op boerderij de Yperenberg bij Deventer een melkveebedrijf met 130 melkkoeien en bijbehorend jongvee. “Onze koeien groeien op in de prachtige IJsseluiterwaarden rondom de Yperenberg.”
Het thema van deze editie is ‘grenzen’. Achttien kunstenaars uit tien landen laten met hun werk zien hoe de mens en het landschap elkaar beïnvloeden. Kunstenares Carmen Molenaar opende de manifestatie door de IJssel een stem te geven: ze goot water in IJsselklei, dat begon te borrelen en geluid te maken. (Zie foto boven dit artikel.) Zo kreeg het water letterlijk een stem. Een krachtig gebaar dat de toon zette voor een manifestatie die ons uitnodigt anders naar de rivier te kijken.
Geen grenzen tussen mens en natuur
Volgens Mieke Conijn, directeur van de IJsselbiënnale gaat het om meer dan kunst alleen. De manifestatie wil de relatie tussen mens en landschap zichtbaar maken. “Eigenlijk moet er geen grens zijn tussen ons en de natuur,” zegt Conijn. “Of beter: die grens ís er feitelijk niet.”
De biënnale is mogelijk dankzij de steun van de provincies Overijssel en Gelderland en gemeenten als Zwolle en Deventer. Dankzij hun structurele bijdrage hoeft de organisatie niet elke twee jaar opnieuw ‘op nul’ te beginnen. Het streven is dat ook andere IJsselgemeenten zich aansluiten.
Een stem voor de IJssel
Met Tijs de Bree, gedeputeerde van de provincie Overijssel met cultuur in zijn portefeuille, sprak ik nog even over het subthema de IJssel drinkbaar te krijgen. Er zijn rivieren in de wereld die mensenrechten gekregen hebben. In 2017 werd de Whanganui-rivier (Nieuw Zeeland) als eerste rivier ter wereld erkend als een rechtspersoon met eigen juridische status. Daardoor kun je iemand aansprakelijk stellen bij vervuiling of ander misbruik.
De Bree geeft aan dat de provincie actief meedenkt over de ambitie om de IJssel drinkbaar te maken, maar roept ook op tot ideeën uit de samenleving. Als voorbeeld noemde hij hoe een stroom plastic bolletjes op de oevers van de IJssel na onderzoek bleek te komen van een fabriek waar een simpele ingreep een groot verschil maakte. “Maar voor een structurele verandering is een gedragsverandering nodig. Bij mens, industrie en landbouw.”
Ontdekken langs de IJssel
Dit jaar is er geen grote fietsroute langs het hele gebied, maar wel drie compacte fietsroutes met opstappunten in Zwolle, Deventer en Brummen, en een wandelroute vanaf Fortmond. Via de website van de IJssel Biënnale kun je een reisgids aanvragen met de routes én informatie over de kunstenaars.
De reisgids kost 10 euro, per routekaart betaal je 5 euro. Het totale pakket is 22,50 euro
De IJsselbiënnale duurt nog tot en met 14 september 2025. Tijd genoeg om zelf op pad te gaan en te ontdekken hoe kunst je anders laat kijken naar een rivier die eigenlijk geen grenzen kent.
