Als je over roundup en glyfosaat leest, valt het op dat de afzender de toon bepaalt. Boerenbladen geven bijvoorbeeld het liefst aan wat er nog kan en mag. Gezondheids- en milieumedia verhalen het liefst over boze bijwerkingen. Daarom hebben we het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) maar eens gebeld. Zij beoordeelt of gewasbeschermingsmiddelen en biociden veilig zijn voor de mens.
We hebben ons best gedaan dat zo neutraal mogelijk te doen en hebben hun communicatieadviseur Hans van Boven tot slot ook gevraagd of dat gelukt is. Hij beaamde dat. Nu nog proberen zijn woorden ook neutraal weer te geven. Waarbij Van Boven overigens op voorhand al aangeeft gerust nog vragen van jullie te willen beantwoorden. Dus als je straks uitgelezen bent, zet er jouw vraag onder.
Verschil tussen de stof en het middel
Van Boven legt eerst de systematiek van al dan toestaan tot de markt uit. Daarbij moet je onderscheid maken tussen een werkzame stof en het middel waar dat in zit. Neem glyfosaat, dat is een werkzame stof (een stof dat echt iets doet als je het op het land (of op jouw oprit) gebruikt. Die stof zit in meerdere middelen, bijvoorbeeld in sommige Roundup. Maar er is ook Roundup waar helemaal geen glyfosaat in zit. Onder die merknaam worden namelijk meer producten gemaakt. (Vergelijk het met soep van Knorr, iedere soep is anders.)
De werkzame stof wordt door Europa gekeurd. Dat gaat op basis van beschikbaar wetenschappelijk onderzoek.
De middelen waar in de stof voorkomt, die worden op landelijk niveau toegelaten of afgekeurd. Daarbij wordt wat werkzame stof niet afgeweken van wat Europa ervan vindt. Dat kan ook niet anders, want als een land een middel verbiedt met stoffen in een concentratie die Europa goedgekeurd heeft, dan weet je al wel wat de rechter ervan gaat zeggen. Er is daarbij wel een opvallende ondergrens: als een stof dergelijk verdund is dat het middel niet eens effect gaat hebben, dan wordt dat door het Ctgb ook verboden. Dus te veel is verboden, te weinig ook.
Die beoordelingen gebeuren meestal om de tien jaar, soms om de vijf jaar. Bij glyfosaat is het vijf jaar, wegens de gevoeligheid rondom dat product. Sneller kan niet, want je hebt twee jaar onderzoek, twee jaar politieke molen en een jaar invoeren nodig.
Neem de stof glyfosaat. Daar zijn in eerste instantie op wetenschappelijke gronden, zo het nu lijkt, geen redenen voor om het verbieden. De Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) geeft daar zo goed als het kan onafhankelijk wetenschappelijk advies over. Vervolgens wordt die conclusie door allerlei deskundigen aangevochten of ondersteund, wat leidt tot een nieuw standpunt van EFSA. Dát rapport gaat naar een Europees comité dat er ook nog wat van moet vinden. En als het dan politiek wat ingewikkeld ligt, gaan verschillende ministers er uiteindelijk een finaal oordeel over geven.
De kans is groot dat glyfosaat precies die hele procedure zal doorlopen, verwacht Van Boven.
Een politiek issue
Daarmee is de beslissing om deze werkzame stof goed of af te keuren toch min of meer een politiek issue geworden. Niet gek, want in Frankrijk en Oostenrijk hebben ze voor de Europees troepen uit al een verbod op de werkzame stof uitgesproken. Maar Oostenrijk heeft dat al weer ingetrokken en veranderd in een voornemen het te verbieden, het Europees besluit afwachtend.
Eerder goedgekeurd, nu verboden
Dat sommige werkzame stoffen tien jaar geleden nog toegestaan waren en inmiddels verboden, komt volgens Van Boven niet doordat we ethisch anders zijn gaan denken. Het komt omdat we meer weten. Door wetenschap veranderen inzichten. Volgens Van Boven wordt hoe dan ook volgens het voorzorgsbeginsel gehandeld. Zo van ‘bij twijfel niet inhalen’. Dat desondanks Frankrijk Parkinson als een beroepsziekte ziet zegt volgens Van Boven meer over hoe we tien jaar geleden met bestrijdingsmiddelen omgingen. “Als er toen een spuit verstopt zag, blies de trekkerchauffeur die gewoon met de mond open. Tegenwoordig rijden ze allemaal in goed afgesloten cabines.” Volgens hem is er in ons land bijvoorbeeld geen verschil waar te nemen in het aantal Parkinsongevallen op het platteland of in stedelijk gebied. Ctgb hoort in die overweging ook deskundigen als Bas Bloem die veronderstelt dat glyfosaat iets doet met onze hersencentra en dat daar de basis van Parkinson gelegd kan worden. Nu is dat nog niet aangetoond, maar ieder jaar ontdekken we meer, stelt Van Boven.
Hoe nu verder?
Eind dit jaar besluit de Europese Unie wat te doen met glyfosaat als werkzame stof. Daarna is het aan Nederland om op basis van dat oordeel de middelen te beoordelen die de chemische industrie er van maakt.
Rechters in de Verenigde Staten denken er blijkbaar heel anders over en legden Bayer/Monsanto de ene na de andere enorme geldboete op.