Mariënheem ontstond 83 jaar geleden omdat er een kerk kwam. En die moet nu dicht… Toen dat bekend werd, konden de nog overgebleven kerkgangers daar goed in berusten. Ze waren al in 2014 betrokken in de discussie over de toekomst van de kerk. En deze vaak al iets oudere groep mensen “kan dat opbrengen omdat zij met hun levenservaring vaker hebben ervaren dat zij los moeten laten. Verliezen hoort bij het leven” zegt August Holtmaat. Dat zijn voor Mariënheemse begrippen in relatie tot de kerk helemaal geen grote woorden. Want het dorp is ontstaan vanwege de bouw van de kerk, nog maar 83 jaar geleden.
Holtmaat is al meer dan twintig jaar betrokken bij de kerk en diens plek in de Mariënheemse samenleving. Voor de reeks ‘Toekomst Kerkgebouwen’ schetst hij heden, verleden en toekomst van Mariënheem, al dan niet zonder kerkgebouw, maar zeker wel met religie en geloofsbeleving als een van de pijlers voor het hebben van zorg voor elkaar.
Door August Holtmaat
Mariënheem is min of meer ontstaan in 1937, toen de Rooms Katholieke kerk gebouwd werd. In 2012, tijdens het vieren van 75 jaar Mariënheem, is er een boek uitgegeven met de titel ‘Het dorp Mariënheem dat er niet had moeten komen’, geschreven door Theo van Mierlo. In dit boek wordt duidelijk dat de kerk een grote rol speelt in de Mariënheemse geschiedenis. In de totstandkoming van het dorp. Maar later ook in het leven in het dorp, in de normen en waarden die er gelden. Dit fenomeen zie je trouwens in heel Salland en eigenlijk wel in een groot deel van Nederland. De verzuiling bepaalde je leven voor een groot gedeelte. In ons geval ging het om de katholieke traditie. Het leven was daardoor redelijk gemakkelijk. Je wist waar je aan toe was, zeg maar. Mensen hadden houvast en steun aan het geloof. Daarnaast wilde niet buiten de boot vallen en was er een grote mate van sociale controle: “die of die zal wel ziek zijn, want hij was vanmorgen niet in de kerk.”
Vandaag de dag willen mensen nog steeds wel graag ergens bij horen. Ze zoeken nu houvast aan sport, uitgaan, social media… Dat gaat niet meer via de kerk. Vooral het laatste decennium ging het kerkbezoek snel achteruit.
Sterkte en zwakte
Ik draai al zo’n twintig jaar mee in de pastoraatsgroep van Mariënheem. We hielden ons daarin vooral bezig met vragen over geloofsbeleving. Waarom gaan mensen naar de kerk, wat vinden ze daar, wat is hun motivatie en hun houvast. Komen ze voor de liturgie, voor de preek van de pastoor of voor de ontmoeting en het kopje koffie en mogelijk een borreltje na de viering in De Schalm. Uit een sterkte-zwakte-analyse hebben we de conclusie getrokken dat we te veel gericht waren op pastorale zaken, dat kerk misschien wel een heel andere rol zou moeten spelen in het dorp. Dat we niet moesten denken dat mensen naar de kerk kwamen, maar dat we de kerk op de een of andere manier wel naar de mensen zouden moeten brengen.
Drie pijlers
In 2013/2014 hebben we een enquête gehouden onder de inwoners van ons dorp. Samen met Saxion-studenten is een uitgebreide vragenlijst onder 650 huishoudens verspreid. We kregen er maar liefst 550 ingevuld en wel terug. Dat leverde heel veel bouwstenen én energie op voor verdere gesprekken. Uiteindelijk kwamen daar drie pijlers uit:
1 Religie en geloofsbeleving;
2 Kerkgebouw;
3 Zorg voor elkaar.
Met de werkgroep ‘Geloven in een leefbare gemeenschap Mariënheem’ zijn we daar verder mee aan de slag gegaan, waarbij ‘geloven’ uiteraard ook ‘er in geloven’ betekent. Want naast het katholiek geloven, geloven we als inwoners dat Mariënheem een leefbaar dorp is, waar het goed toeven is, waar we omzien naar elkaar, waar we zorgen voor goede voorzieningen en waarin we een prettige omgang hebben met elkaar.
Van, voor, door en met elkaar
We zagen ook dat het bezoek aan de wekelijkse vieringen sterk terugliep, maar ook dat de kerk te klein is als ontmoetingsplaats bij bijvoorbeeld het afscheid van een dierbare. Met die waarneming kreeg de kerk langzaam maar zeker een andere rol. We zetten allerlei projecten op voor de leefbaarheid. Zo werd de kerk van de plek waar het katholieke geloof uitgedragen werd, een gebouw vanwaar uit ontmoeting en zorg voor elkaar georganiseerd wordt, waarbij achtergrond en afkomst geen rol van betekenis is. Ons motto is ‘van, voor, door en met elkaar’.
De werkgroep heeft geen vaste bezetting maar zoekt in het dorp naar mensen die voor een bepaald project zich willen inzetten. Zo kunnen we projecten opzetten die de leefbaarheid en de betrokkenheid van mensen stimuleren, met soms weer heel andere groepen mensen.
Projecten
– Tijdens Nationale Monumentendag presenteert de kerk zich als rijksmonument, waarbij veel over de geschiedenis verteld kan worden en wat er zoal in de kerk te zien is.
– Met de rolstoel-wandelclub is een heel ander soort van ontmoeting ontstaan.
– De kerk wordt mooi versierd met feestelijke gebeurtenissen, en presenteert zich zo op een heel andere manier.
– Rondom Kerst, maar ook in de zomer, wordt een programma aangeboden buiten de kerkelijke vieringen om. Denk aan de Kerststallentocht waarbij ook diverse sportverenigingen, Het Omnihuus, de Parabool, de Kruidentuin, de Beeldentuin, de Eijkelhof, de schildersclub en De Schalm kerststallen tentoonstellen. Maar ook bij particulieren en in ‘oude winkeletalages’ zijn dan kerststallen te zien. Het hele dorp loopt uit om de sfeervol verlichte en met de voor Mariënheem nu al karakteristieke berkentakken versierde route te wandelen.
– In de kerk worden kleinschalige muziekprogramma’s georganiseerd.
Vieringen
Zo staat de kerk in Mariënheem dus niet los van de samenleving, het is een ontmoetingsplek voor jong en oud, voor bezinning en rust maar ook voor cultuur en ontplooiing van creativiteit. Maar het oude vertrouwde is niet overboord gegooid. Er zijn mínder vieringen, maar die er zijn, zijn van hoge kwaliteit. Daarom is er extra aandacht voor vieringen tijdens hoogfeestdagen en plaatselijke vieringen als de Midzomermis of de Bosmis tijdens Hemelvaart.
De parochianen die nog trouw naar de kerk komen, zagen uiteraard aankomen dat de parochie de kerk afstoot. Ze begrijpen dat alleen een geloofsinvulling geen toekomst heeft. Er is berusting. En dat is zeer te waarderen, want we hebben het over de generatie die de kerk heeft opgebouwd, uitgebouwd en heeft laten opbloeien. Ze vonden steun en houvast. Dat moeten ze nu loslaten. Dat kunnen ze opbrengen omdat zij met hun levenservaring vaker hebben ervaren dat zij los moeten laten. Verliezen hoort ook bij het leven. De herinneringen blijven. De ontmoetingen gaat door.
Het gebouw behouden
Belangrijk is nu dat het gebouw niet verloren gaat voor Mariënheem. Ten slotte hebben de Mariënhemers samen de kerk gebouwd en onderhouden, samen lief en leed gedeeld en talloze vieringen bijgewoond. Samen stonden zij voor de kerk. Samen blijven wij voor de kerk staan, ook al is de beleving ‘kerk’ anders ingevuld. De jongere generatie ziet mogelijkheden en kansen. Niet vanuit religie, maar wel vanwege ontmoeting, rust en bezinning, samen iets opbouwen. De werkgroep ‘Geloven in een leefbare gemeenschap Mariënheem’ heeft zich omgedoopt in ‘Samen Leefbaar Mariënheem’ en die richt zich nu met name op de verbinding tussen allerlei groepen, clubs en instellingen in het dorp. Ik vind het wel belangrijk dat vooral mensen van 20 tot 40 jaar meedoen, zij zijn de toekomst en zij kunnen vast het gebouw op een nieuwe manier exploiteren. Want Mariënheem is een leefbare gemeenschap!!!
De naderende sluiting van de kerk benaderen we dan ook als een kans. Het kerkgebouw en zijn omgeving met al zijn sfeer en uitstraling… daar gaan diverse groepen elkaar vinden, jong en oud, voor bezinning, ontmoetingen, spiritualiteit, kunst, tentoonstellingen, noem maar op. ‘De kerk’ houdt niet op te bestaan, maar de beleving en de inspiratie is anders ingevuld en dat is nodig voor een duurzame toekomst.
Half december hield ‘Samen Leefbaar Mariënheem een soort van jaaroverzicht, dat je hier kunt kijken.
(Onder de video ook nog foto’s.)
https://www.youtube.com/watch?v=HGYVhGQdnec&feature=youtu.be
