Onze regering wil dat Nederland vier nieuwe kerncentrales gaat bijbouwen. De vorige regering had het over twee kerncentrales. En de adviescommissie van die regering heeft aangegeven dat er helemaal geen kerncentrales nodig zijn. Wat moeten we hier nou mee?
Jarenlang, na de rampen in Tsjernobyl en Fukushima, was kernenergie compleet uit de gratie. En nu, in amper twee jaar tijd, van nul naar vier kerncentrales. Wat is de reden dat men weer kerncentrales wil? Hoe duurzaam is kernenergie, wat gaat de stroom ervan kosten, en wat zijn de alternatieven?
Kosten?
Veel mensen maken zich zorgen over de kosten van duurzame energie uit wind en zon. Kunnen we daarmee voldoende energie opwekken, vooral in periodes met weinig wind of zon? Moeten we niet heel veel extra capaciteit aanleggen, die dan weer een groot deel van de tijd niet benut wordt? Dit argument wordt vaak gebruikt om de bouw van nieuwe kerncentrales te rechtvaardigen, omdat kernenergie een constante stroombron biedt. Toch moeten we niet zo paniekerig doen over onbenutte capaciteit. Immers, onze huidige gas- en kolencentrales werken gemiddeld ook maar op 30% van hun maximum vermogen (3,5 van de 13,5 Gigawatt, volgens het CBS). Overcapaciteit hoort erbij.
Vergelijking kosten
Of je nou een windmolenpark, zonnepark of kernenergiecentrale gaat bouwen: je moet naar de kosten én opbrengsten te kijken. Daar is een standaard voor, de LCOE (Levelized Cost of Energy).
Kort door de bocht: “de prijs van stroom over de hele levensduur”. Een belangrijk gegeven voordat je een installatie gaat bouwen, jaarlijks gepubliceerd door Lazard, ’s werelds grootste investeringsbank. Hier is hun grafiek van het prijsverloop door de jaren heen:
(Lees verder onder afbeelding)
Stroom van zonnepanelen (geel) is in 12 jaar enorm veel goedkoper geworden net als windenergie (blauw). Kolen en gas zijn ongeveer gelijk gebleven en kernenergie (groen) stijgt alsmaar in prijs.
Kijken we alleen naar vorig jaar (2023) dan was windenergie het goedkoopst, met 5 cent per kWh. Zonne-energie kostte 6 cent, tijdelijk 1 cent meer door een panelentekort. Maar stroom uit een kerncentrale 18 cent, 3 à 4 keer zo veel!
Kerncentrales bouwen
Een kerncentrale bouwen is heel kostbaar en kent een lange doorlooptijd. De laatste drie Europese projecten laten dat duidelijk zien:
- Finland Bouw kerncentrale Olkiluoto-3 van 2005 – 2009 voor € 3 miljard. Uiteindelijk werd het 2023 voor € 11 miljard.
- Frankrijk Bouw kerncentrale Flamanville-3 van 2007 – 2012 voor € 3,3 miljard. Het opstarten in 2024 mislukte; de hoop is dat het in 2025 alsnog gaat lukken en de teller staat op € 19 miljard.
- Engeland Bouw kerncentrale Hinkley-Point-C van 2016 – 2025 voor £ 18 miljard (€ 23 miljard). De verwachting is nu 2030 en £ 48 miljard (€ 58 miljard), wat onwaarschijnlijk optimistisch is.
Conclusie: Een kerncentrale bouwen is ongeveer 5 keer zo duur als in het begin voorgesteld en duurt tot wel 5 keer zo lang.
Daarentegen wordt een zonnepark of windmolenpark eigenlijk altijd volgens afspraak geleverd, met hoogstens een kleine overschrijding (bv. 10%). Dat komt door de modulaire aard: een park bestaat uit vele zonnepanelen of windmolens, met elk een bekende stuksprijs/bouwtijd. Grote series maken goedkope fabricage mogelijk. Hetzelfde gaat ook gelden voor toekomstige batterijparken.
Een kerncentrale wordt vooraf veel te optimistisch gepresenteerd, om te kunnen beginnen. Eenmaal onderweg is er zoveel geld uitgegeven dat stoppen zonde is: de z.g. “too big to fail” strategie.
Het bedrijfsleven brandt daar de handen niet aan: financiering moet van de overheid komen, dus uit belastinggeld. Waardoor het ten koste gaat van nuttige zaken als spooruitbreiding, gezondheidszorg, en niet te vergeten duurzame energieprojecten.
De nieuwste hype bij kerncentrales is de SMR, de Small Modulair Reactor, een relatief kleine kernreactor. Deze is nog in de prototype-fase en is nog nergens ter wereld werkend te vinden. Als we de doelen van 2030 of 2050 willen halen, hebben we echt geen tijd om te experimenteren met onbewezen techniek. Die gegarandeerd veel duurder gaat uitvallen dan voorgespiegeld, en jaren van vertraging zal kennen.
Ik herinner me mijn tijd op de afdeling Fysisch Dynamisch Onderzoek bij Stork Hengelo. Waar we problemen moesten oplossen bij een pomp voor heet vloeibaar natrium voor de kerncentrale in Kalkar, Duitsland. Eén miljard gulden heeft Nederland uitgegeven, 8 keer zoveel als begroot, tot het project na 10 jaar overschrijding in 1990 werd opgegeven. Voor schrootwaarde verkocht aan Hennie van der Most, die er een pretpark van maakte: Wunderland Kalkar.
(Lees verder onder afbeelding)
Zijn kerncentrales duurzaam?
De CO2-uitstoot van kerncentrales is vele malen minder dan bij een gas- of kolencentrale. Daarom zijn er mensen die kernenergie duurzaam noemen. Ondanks extreem schadelijk kernafval dat zo’n 100.000 jaar blijft bestaan. En rampen zoals Tsjernobyl, die een gebied groter dan de provincie Zuid-Holland permanent onbewoonbaar maakten. Maar er speelt meer:
Bij veel wind en zon is de stroom uit wind- en zonneparken spotgoedkoop. Je zou denken dat die gebruikt wordt, en niet die van de kerncentrale.
Maar dat klopt niet om twee redenen:
1. Hoge initiële kosten: De hoge bouwkosten van de kerncentrale maken de stroom ervan zo duur. Maar nadat die kosten zijn gemaakt, is de stroom uit kernbrandstof redelijk goedkoop.
2. Moeilijk te regelen: Een kerncentrale uit- en aanschakelen is bijzonder moeilijk en heel kostbaar.
Daarom worden zonnepanelen en windmolens afgeschakeld, juist wanneer ze veel opbrengst hebben en hun geld verdienen. Het gevolg is dat kerncentrales, eenmaal gebouwd, duurzame energie tegenwerken: Ze drukken wind- en zonnestroom uit de markt.
Oplossing?
Kerncentrales worden door veel mensen gezien als de oplossing voor lange donkere windstille periodes, zoals die in de herfst en de winter kunnen voorkomen. Maar dat hoeft niet.
In 2050 zijn zowat alle auto’s elektrisch en kunnen dagenlang huizen van stroom voorzien. En het waait altijd wel ergens in Europa. Als de Jet-stream niet over ons land waait, dan wel een paar honderd kilometer verder.
Met steeds meer hoogspanningslijnen, verbonden met andere landen, kunnen we altijd wel ergens stroom vandaan halen.
En wie weet wat voor slimme oplossingen nog verzonnen worden, de komende tientallen jaren.
Voor wat dan nog ontbreekt hebben we een goedkoop en betrouwbaar alternatief: de bestaande gascentrales. Door deze te bewaren en goed te onderhouden, hebben we een oplossing voor die zeldzame situaties. Omdat het weinig voorkomt, is dit restje gasgebruik, denk aan een paar procent van het huidige gebruik, te accepteren.
Puristen zullen zeggen dat we zo in 2050 niet van het gas af zijn, maar ik zou blij zijn als we in 2050 nog maar een paar procent fossiele brandstof gebruiken.
Dank je wel voor je toelichting Henk. Ik heb een aantal vragen en stel je er nu paar. Misschien kun je daarover ook wat zeggen:
– Het grote nadeel van kerncentrales is – zo schrijf je – naast het gevaar, het afval en dan specifiek de lange duur dat kernafval gevaarlijk blijft en niet afbreekt. Over het afval van zonneparken en windmolens schrijf je niet. Tegenstanders van die energiebronnen ‘pronken’ heel vaak met enorme afvalbergen van bijvoorbeeld de wieken van windmolens die in China begraven worden omdat ‘we er niets mee kunnen’. Ook over zonnepanelen lees je dit regelmatig.
Weet jij of die afvalstromen zijn meegenomen in de kosten en of die daadwerkelijk zo groot zijn.
– Aanvullend, stel je voor dat iemand een oplossing vindt voor het afvalprobleem. Komt het verhaal dan heel anders uit? En is Kernenergie dan wel een goede optie.
Stel je eens voor dat Elon Musk het afval naar de ruimte gaat schieten bijvoorbeeld?
– Ik lees dat de bouw van die kleine reactoren relatief heel snel kan (5-10 jaar??) zijn zij daarmee wel een goede ’tussen’-oplossing (ervan dus uitgaande dat ze op korte termijn wel kunnen werken)
– Als oplossing voor de onregelmatige aanvoer van zonne- en windenergie noem je de auto. Die zou – in jouw voorbeeld – dagenlang de huishoudens van stroom kunnen voorzien? Hoe zie je dat voor je? De grote accu’s in auto’s zijn nu rond de 75-100 kw. Een zuinig huishouden verbruikt zo’n 10 kw per dag. Hoewel dat dus 10 dagen zonder stroom lijkt te betekenen, klopt dat toch niet? Ik neem aan dat die auto in die tien dagen ook rijdt en zijn eigen 100 kw opbruikt.
Maak ik hier een denkfout?
alvast dank voor je antwoord(en)
Beste Martin,
Zoveel vragen, ik kan die niet eventjes hier allemaal beantwoorden. Ik beperk me tot een paar, anders wordt het te veel.
– “Over het afval van zonneparken en windmolens schrijf je niet” en “Weet jij of die afvalstromen zijn meegenomen in de kosten en of die groot zijn”.
Hier wat gedachten daarover.
Bij afval (maakt niet uit welk proces) moet je kijken naar hoe schadelijk het is voor de gezondheid. Dat is vroeger veel te weinig gedaan. Denk aan asbest, giftige stoffen zoals lood, kwik en cadmium uit batterijen en elektronica. Of nu de PFAS van Chemours of de staalslakken van Tata Steel, die uitlogen en in het grondwater terechtkomen (probleem voor toekomstige generaties).
Afval zonnepanelen:
Het is er nog niet veel, zonnepanelen gaan lang mee. Maar er zitten geen gevaarlijke stoffen in. Vroeger zag je daarvoor RoHS-compliant in de specificaties, nu niet meer omdat het vanzelfsprekend is.
Als zonnepanelen aan het einde van hun levensduur zijn:
– Recycling: Vrijwel het hele zonnepaneel, de ophanging ervan, en de kabels zijn recyclebaar. Materialen zoals staal, glas, aluminium, zilver en elektronica worden gescheiden en hergebruikt.
– Downcycling: Als recycling of hergebruik niet mogelijk is, worden de panelen versnipperd en gebruikt als grondstof voor andere producten, zoals beton.
In Nederland is Stichting OPEN verantwoordelijk voor de recycling van zonnepanelen. Bij elk paneel is een kleine opslag betaald voor eindverwerking (net als bijv. bij je elektronica). Installateurs kunnen daar hun zonnepanelen afval gratis op laten halen. Als particulier kun je die inleveren bij de milieustraat (gaat vandaar ook naar OPEN).
Alle bedrijven die zonnepanelen verkopen zijn verplicht mee te doen. Mochten bedrijven desondanks hun verplichtingen niet nakomen dan schakelt Stichting OPEN uiteindelijk de inspectie in om af te dwingen. Stichting OPEN speurt ook naar z.g. freeriders die niet meedoen.
Deze afvalstroom zit dus bij de prijs in.
Afval windmolens (windturbines in vakjargon):
Aan het einde van hun levensduur, worden ze ontmanteld en worden de onderdelen verwerkt. Ze worden eigenlijk altijd neergezet met een afgesproken levensduur (concessie), vroeger vaak 25 jaar, tegenwoordig 30 of zelfs 40 jaar. In de concessie zit altijd een financiële afspraak over ontmanteling. Ook dit afval zit bij de prijs in.
De toren, de gondel en andere metalen onderdelen zijn waardevol en gemakkelijk recyclebaar. Ze worden hergebruikt in nieuwe producten.
De rotorbladen van windmolens zijn gemaakt van composietmaterialen, een combinatie van glas- of koolstofvezels en kunsthars. Dit materiaal is veel moeilijker te recyclen dan staal of andere metalen. Ze worden opgeslagen op de stort. Gelukkig zijn ze geen gevaar voor de gezondheid. Er komen op termijn wel veel van en daarom is er onderzoek naar mogelijkheden van hergebruik. Vermalen en als vulmateriaal gebruiken kan altijd. Verbranden ook (geeft best wat warmte). Maar de grondstoffen nuttig hergebruiken, dus scheiden in vezels en kunsthars is het uiteindelijke doel, waarbij deze worden hergebruikt.
Raar, de conditionering van mensen, dat als het over afval van kerncentrales gaat ze altijd beginnen over afval van zonnepanelen en windmolens. Alsof dat kerncentrales-afval moet goedpraten.
Hoe gaat het bij kerncentrales aan het eind van hun levensduur (hoe langer hoe beter, naar mijn mening, soms verlengd tot wel 60 jaar). Alles binnenin is radioactief geworden, je kunt daar voorlopig niet zijn. De kern is een mengsel van verschillende isotopen geworden met allemaal een verschillende halfwaardetijd, dus levensduur. Variërend van een paar honderd jaar tot wel 10.000 jaar. De directe omgeving van de kern (het vat etc.) is ook radioactief.
Het afbreken kost een paar miljard euro, zeker. Stel 10 procent van de fabricageprijs, dan is dat 2 tot 5 miljard.
Er zijn al wel kerncentrales gesloten, maar nog geen compleet ontmanteld. Wel voor een deel ontmanteld, maar stukken blijven te radioactief en laat men liever “afkoelen” d.w.z. minder radioactief worden door de tijd. Ze staan er nog wel 100 jaar, en het probleem is doorgeschoven naar de volgende generaties. Het zwaar radioactieve spul is verwijderd en elders opgeborgen (je wilt niet bv. terroristen het in handen krijgen). Bij de bouw is vaak wel wat geld gedacht voor ontmanteling, maar dat is volstrekt ontoereikend. Ook omdat kerncentrales zoveel duurder zijn geworden dan oorspronkelijk voorgesteld.
Hoop hiermee een klein deel van je vragen beantwoord te hebben.
Wat een heldere uiteenzetting! Dank daarvoor!
Op 15 jan. ’25 heeft de Franse Rekenkamer een rapport over de kernenergiesector uitgebracht.
Rapport public thématique La filière EPR : une dynamique nouvelle, des risques persistants
Hieruit de aanbevelingen en motivatie:
– Alle investeringen in verdere kerncentrales opschorten
– Tot de complete financiering is veiliggesteld en de werkelijke kosten betrouwbare zijn vastgesteld
– Pas daadwerkelijk met de bouw starten (betonstorten) als alles tot in details geregeld is
– Internationale projecten alleen uitvoeren als de winst is gegarandeerd en projectvertragingen zijn uitgesloten
Het rapport constateert grove overschrijding in kosten en bouwtijd. En ernstige tekortkomingen in rapportage van verwachte kosten en geleden verliezen.
De verliezen komen uit een opeenhoping van operationele, bouw- en uitzonderlijke kosten almede afschrijvingen. Zelfs de Rekenkamer kon hier geen totaalbeeld van krijgen.
De verliezen, in de miljarden, resulteren in oneconomisch hoge kosten voor elektriciteitsopwekking, zowel in het verleden als in de toekomst.
De financiële risico’s nemen al jaren toe en zijn de laatste tijd steeds verder toegenomen ondanks pogingen tot reorganisatie.
Ik publiceerde dat de kosten tot 19 miljard waren opgelopen voor Flamanville 3. Het rapport kwam op 23,7 miljard: 600% overschrijding t.o.v. de afgesproken 3,3 miljard.