De omgevingswet heeft zo lang over zijn invoering gedaan dat je zou vergeten waarom die onder andere bedacht is en welke voordelen die heeft. Wetten en regels waren zo ingewikkeld geworden dat ambtenaren door de bomen het bos niet meer zagen. Als je als burger iets wilde, stuitte je eerst op ambtenaren die het eigenlijk ook niet wisten. In Raalte kreeg je dan al snel een ‘nee, dat kan niet’. Olst-Wijhe leek wat meer van ‘nou we dan samen eens naar oplossingen zoeken’. (Hoewel de manier waarop de politiek de stekker uit Noordmanshoek getrokken heeft dan weer een staaltje van ‘een dikke vinger naar de burger’ is.)
Bij goed plan moet gemeente afwijken van eigen beleid
Met de omgevingswet zijn heel veel eerdere wetten bij elkaar geveegd. Groot voordeel voor de burger is dat hij nu maar met één wet te maken heeft en dus maar met één aanvraag van doen heeft. Maar veel groter voordeel is dat alles niet meer van te voren is vastgetimmerd, zélfs als het wél vastgetimmerd was. Een gemeente kan, nee sterker, een gemeente móet afwijken van zijn eigen beleid als een burgerinitiatief goed in elkaar steekt. Dat is zelfs een essentieel onderdeel van de Omgevingswet. Het geeft ambtenaren meer handelingsruimte.
Kernpunt: meer invloed voor de burger
De Omgevingswet, die in Nederland per 1 januari 2024 in werking is getreden, is bedoeld om de ruimtelijke ordening en vergunningverlening eenvoudiger en efficiënter te maken. Eén van de kernpunten van de wet is om burgers en andere belanghebbenden meer invloed te geven op besluitvorming in de leefomgeving. Hier zijn enkele manieren waarop burgers meer invloed kunnen krijgen:
- Participatie vanaf het begin
De Omgevingswet verplicht overheden om burgers vroegtijdig te betrekken bij plannen en projecten. Dit betekent dat je als burger al in de voorbereidende fase van een project jouw mening kunt geven. Gemeenten moeten participatieplannen opstellen waarin ze uitleggen hoe inwoners betrokken worden.
Probleem: Het is voor ambtenaren en raadsleden nog wel wennen, die participatie. Dat waren ze bepaald niet gewend. Ze verschuilen zich liever achter regeltjes dan dat ze over grenzen durven kijken. Neem de inspraak over het groenbeleid in Raalte. In het uiteindelijke beleid zie je niks, maar dan ook helemaal niks terug van wat insprekers aankaarten op gebied van biodiversiteit en gezondheid. Politici beantwoorden zelfs de vraag niet waar je die inspreekgedachten dan terugvindt in het uiteindelijk goedgekeurde beleid.
- Gebruikmaken van digitale middelen
De Omgevingswet introduceert het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), een platform waar je inzicht krijgt in alle plannen, regels en vergunningen in jouw omgeving. Via het DSO kun je gemakkelijker inspraak indienen en vergunningen checken.
Actie: Leer werken met het DSO en volg vergunningaanvragen in jouw buurt.
- Initiatieven indienen (daar gaan we na punt 7 dieper op in)
De wet maakt het eenvoudiger voor burgers om zelf plannen of initiatieven in te dienen, zoals een buurtproject of een voorstel voor het verbeteren van de leefomgeving. Gemeenten zijn verplicht deze initiatieven te beoordelen en te faciliteren.
Tip: Organiseer je met buurtbewoners en presenteer concrete plannen aan de gemeente.
- Gemeentelijke omgevingsvisie beïnvloeden
Gemeenten moeten een omgevingsvisie opstellen waarin ze langetermijnplannen voor de leefomgeving beschrijven. Dit is een belangrijk document waarin jouw invloed als burger groot kan zijn. Tijdens de totstandkoming kun je jouw ideeën aandragen en inspraak leveren.
Actie: Check wanneer jouw gemeente de omgevingsvisie bespreekt en doe mee aan inspraakavonden.
- Recht op bezwaar en beroep
Als je het niet eens bent met een besluit, zoals een verleende vergunning of een nieuw bestemmingsplan, kun je bezwaar maken. Als dat niet het gewenste resultaat oplevert, kun je in beroep gaan bij de rechter.
Tip: Zorg dat je bezwaar tijdig indient en zoek eventueel juridische ondersteuning.
- Organiseer of sluit je aan bij actiegroepen
Actiegroepen en burgercollectieven hebben vaak meer invloed dan individuele burgers. Door je te organiseren, kun je gezamenlijk zorgen voor meer aandacht bij beleidsmakers en de media.
Actie: Zoek lokale milieugroepen of buurtverenigingen op en werk samen aan gemeenschappelijke doelen.
- Blijf betrokken bij de politiek
Gemeenteraadsleden en wethouders bepalen voor een groot deel hoe de Omgevingswet in jouw gemeente wordt uitgevoerd. Door actief mee te doen in de lokale politiek, bijvoorbeeld door contact te zoeken met raadsleden of inspraak te leveren in vergaderingen, kun je invloed uitoefenen.
Burgerinitiatieven
Onder de Omgevingswet wordt het eenvoudiger voor burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties om zelf ideeën en plannen voor de leefomgeving aan te dragen. Dit kan variëren van kleinschalige buurtprojecten tot grotere ruimtelijke initiatieven. Hier zijn enkele details over hoe dit werkt en wat je kunt doen:
Wat zijn burgerinitiatieven?
Dit zijn voorstellen die door burgers of groepen burgers worden ingediend om de fysieke leefomgeving te verbeteren. Denk bijvoorbeeld aan:
- Het aanleggen van een buurttuin of speeltuin.
- Het verbeteren van de verkeersveiligheid in jouw wijk.
- Het realiseren van een duurzaam energieproject, zoals zonnepanelen op een gezamenlijk dak.
- Het ombouwen van leegstaande panden tot woningen of buurtcentra.
Hoe werkt het indienen van een initiatief?
- Voorbereiding:
- Denk jouw idee goed uit en onderzoek de mogelijkheden. Welke regels of plannen van de gemeente zijn relevant?
- Verzamel steun in je buurt. Als je buren, wijkgenoten of een bewonersvereniging achter je plan krijgt, maakt dat jouw voorstel sterker.
- Contact met de gemeente:
- Neem contact op met jouw gemeente. Dit kan vaak via de omgevingsloketten of een specifieke afdeling die zich met burgerinitiatieven bezighoudt.
- Gemeenten hebben de plicht om open te staan voor jouw ideeën en je hierbij te begeleiden.
- Toetsing:
- De gemeente beoordeelt of jouw initiatief haalbaar is. Hierbij wordt gekeken naar bijvoorbeeld milieuregels, bestemmingsplannen en budget.
- Als jouw plan voldoet aan de voorwaarden, kan de gemeente je verder ondersteunen met vergunningen en financiering. (hier gaan we na tip 4 verder op in)
- Uitvoering:
- Na goedkeuring kun je beginnen met de uitvoering van jouw initiatief. De gemeente kan soms ook helpen met subsidies of praktische middelen.
Hoe maakt de Omgevingswet dit eenvoudiger?
- Eén loket: Je kunt jouw initiatief indienen via het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) of via gemeentelijke loketten, waar alle relevante informatie over vergunningen en plannen samenkomt.
- Minder regels: De wet bundelt en vereenvoudigt oude wetten, waardoor je minder snel vastloopt in complexe regelgeving.
- Meer maatwerk: Gemeenten hebben meer vrijheid om plannen die afwijken van het bestemmingsplan toch toe te staan, zolang ze bijdragen aan de omgevingskwaliteit.
Tips voor een succesvol initiatief
- Samenwerken: Zoek medestanders in je buurt, zoals een bewonersvereniging of ondernemerscollectief. Samen sta je sterker.
- Maak het concreet: Lever een duidelijk plan aan, inclusief schetsen, kostenraming en tijdspad.
- Communiceer: Zorg voor transparante communicatie met alle betrokken partijen, inclusief buren die mogelijk bezorgd zijn.
- Wees volhardend: Soms kost het tijd om goedkeuring te krijgen, maar blijf in gesprek met de gemeente.
Als je aan de voorwaarden voldoet, welke verplichtingen volgen daar dan uit voor de gemeente?
Als jouw initiatief voldoet aan de voorwaarden die door de gemeente (en soms ook landelijke regels) worden gesteld, zijn er inderdaad bepaalde verplichtingen voor de gemeente. Hieronder geef ik een overzicht van wat je kunt verwachten:
- Behandeling en ondersteuning van het initiatief
- Beoordeling: De gemeente is verplicht jouw voorstel serieus te beoordelen. Dit betekent dat ze kijken of het plan voldoet aan de wet- en regelgeving, zoals bestemmingsplannen, milieueisen en veiligheidseisen.
- Feedback: Als jouw voorstel voldoet aan de voorwaarden, moet de gemeente duidelijk en tijdig communiceren over wat de volgende stappen zijn, zoals vergunningen of aanpassingen.
- Begeleiding: De gemeente moet ondersteuning bieden waar nodig, bijvoorbeeld door hulp bij vergunningaanvragen, toegang tot gemeentelijke kennis of advies over de uitvoering van het plan.
- Vergunningverlening
- Als jouw initiatief goedgekeurd wordt en er vergunningen nodig zijn, heeft de gemeente de plicht deze te behandelen en binnen de wettelijke termijnen een besluit te nemen.
- De gemeente mag niet zonder goede reden een vergunning weigeren als jouw plan voldoet aan de voorwaarden van de Omgevingswet.
- Ruimte voor maatwerk
- De Omgevingswet geeft gemeenten meer vrijheid om af te wijken van bestaande regels (zoals bestemmingsplannen) als een plan aantoonbaar bijdraagt aan de kwaliteit van de leefomgeving.
- Dit betekent dat de gemeente verplicht is om serieus te overwegen of jouw initiatief via maatwerk kan worden toegestaan, zelfs als het buiten de standaardregels valt.
- Financiële ondersteuning (indien van toepassing) (Zie ook na de tussenkop hieronder)
- In sommige gevallen kan de gemeente subsidies of budget beschikbaar stellen voor burgerinitiatieven, bijvoorbeeld als het project aansluit bij beleidsdoelen (zoals duurzaamheid, leefbaarheid of sociale cohesie).
- De gemeente moet transparant zijn over eventuele financiële ondersteuning of uitleggen waarom dit niet mogelijk is.
- Verplichting om mee te werken aan uitvoering
- Als jouw initiatief is goedgekeurd, heeft de gemeente de taak om de uitvoering te faciliteren. Dit kan bijvoorbeeld inhouden:
- Het beschikbaar stellen van gemeentelijke gronden of panden.
- Het aanpassen van infrastructuur (zoals wegen of groenvoorzieningen) die jouw initiatief ondersteunt.
- Het communiceren met andere betrokken partijen, zoals nutsbedrijven of omwonenden.
- Transparante communicatie en bezwaarprocedures
- Als de gemeente jouw initiatief om welke reden dan ook niet kan ondersteunen, moet zij dit goed motiveren.
- Als je het niet eens bent met een besluit, kun je bezwaar maken of in beroep gaan. De gemeente is verplicht deze bezwaarprocedure zorgvuldig en volgens de wettelijke richtlijnen af te handelen.
Samenvatting van verplichtingen
Als jouw initiatief voldoet aan de voorwaarden:
- De gemeente moet je plan serieus nemen en beoordelen.
- Zij moet vergunningen behandelen binnen de wettelijke termijnen.
- Er is ruimte voor maatwerk bij afwijkende plannen.
- De gemeente moet duidelijk communiceren en, waar nodig, helpen met de uitvoering.
- Eventuele afwijzingen moeten goed worden onderbouwd en zijn aanvechtbaar via bezwaar of beroep.
Moet de gemeente ook financieel ondersteunen?
- De gemeente heeft geen automatische financiële verplichting maar als jouw plan aantoonbaar aansluit bij gemeentelijk beleid, kan de gemeente verplicht zijn om hierin te investeren.
- Zelfredzaamheid als uitgangspunt: De Omgevingswet gaat ervan uit dat initiatiefnemers (zoals jouw groep) zelf verantwoordelijk zijn voor de financiering van hun project, tenzij de gemeente expliciet beleid heeft om bepaalde initiatieven te subsidiëren of financieel te ondersteunen.
- Gemeenten zijn niet verplicht om bij te dragen aan privaat geïnitieerde projecten, ook niet als ze voldoen aan alle wettelijke voorwaarden.
- Mogelijke financiële ondersteuning van de gemeente
Hoewel er geen automatische verplichting is, zijn er wel situaties waarin een gemeente vrijwillig kan besluiten financieel bij te dragen of te faciliteren. Dit gebeurt meestal als jouw plan aansluit bij beleidsdoelen van de gemeente, zoals (random) duurzaamheid, woningbouw, leefbaarheid, sociale cohesie.
- Hoe vraag je financiële ondersteuning aan?
Om de gemeente te overtuigen financieel bij te dragen, kun je de volgende stappen ondernemen:
- Dien een sterk plan in:
- Maak een gedetailleerd projectplan met een begroting, tijdslijn en duidelijke maatschappelijke meerwaarde.
- Zorg dat je laat zien hoe jouw project aansluit bij gemeentelijke beleidsdoelen.
- Zoek subsidies:
- Onderzoek welke subsidies beschikbaar zijn, zowel op gemeentelijk als provinciaal niveau.
- Sommige subsidies zijn specifiek gericht op woningbouw, duurzaamheid, of innovatieve leefomgevingen.
- Onderhandel met de gemeente:
- Leg jouw plan voor aan de wethouder of een ambtenaar die verantwoordelijk is voor ruimtelijke ordening, duurzaamheid of woningbouw.
- Vraag om investeringen in bijvoorbeeld infrastructuur of een financiële bijdrage aan bepaalde onderdelen van het project.
- Werk samen:
- Gemeenten zijn eerder geneigd te investeren als je samenwerkt met andere partijen, zoals woningcorporaties, projectontwikkelaars of energieleveranciers.
Wat een helder verhaal over de Omgevingswet ;
Het hoe, wat, waarom wordt helder uiteengezet; bruikbaar en toegankelijk leesbaar.
Mijn dank gaat uit naar de redactie 👩🌾🍀