Olst-Wijhe kampt, net als veel andere kleine gemeenten, met grote tekorten binnen het sociaal domein. Voor de oplossing wordt vooral naar Den Haag gekeken: méér geld graag! Maar ook in de eigen lokale samenleving valt heus nog wel het een en ander te doen, betoogt wethouder van Financiën van Olst-Wijhe, Hans Olthof.
Door Hans Olthof, wethouder gemeente Olst- Wijhe
Wijzen naar elkaar
Het is aantrekkelijk om als lokale bestuurder vooral naar Den Haag te wijzen als het om het sociaal domein gaat en de financiële zorgen die zich daar afspelen. En -om die kwestie meteen maar uit de lucht te halen- ook ik maak me daar schuldig aan. En deels klopt het ook. Toen het Rijk in 2015 besloot dat jeugdzorg, Wmo en participatiewet beter door gemeenten konden worden uitgevoerd, ging dat gepaard met een fikse korting.
Maar voor het gemak wordt vaak vergeten dat veel gemeenten in 2015 bijkans stonden te trappelen om met het sociaal domein aan de slag te gaan. Omdat ze dachten, daarbij gesteund door de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), dat ze de zorg beter en effectiever zouden kunnen verzorgen dan het Rijk, dat immers veel meer op afstand stond. Dat die taakuitbreiding gepaard ging met een fikse korting werd in 2015 niet direct als een probleem gezien. Door de zorg dichtbij huis te organiseren, kon het waarschijnlijk ook een stuk goedkoper. En beter.
Deceptie
We zijn nu ruim vijf jaar verder en de decentralisatie van het sociaal domein is grotendeels mislukt. De wachtlijsten in de jeugdzorg zijn immers niet opgelost, de kosten zijn niet omlaag gebracht -in tegendeel- en de decentralisaties in jeugdzorg, Wmo en participatiewet pakken niet beter of efficiënter uit. Een deceptie dus. Het medicijn dat wordt verlangd: méér geld. Het is echter de vraag of extra budget helpt. Ik denk van wel. Voor eventjes. En daarna komen de problemen in versterkte vorm en in nóg grotere aantallen terug. Ik zal proberen dat in cijfers te onderbouwen.
Andere manier van denken
In 2015 kregen de gemeenten er gezamenlijk 10 miljard euro bij om taken in het sociaal domein uit te voeren. Een enorm bedrag waarvoor ook veel gedaan moest worden. Want de decentralisatie van Rijk naar gemeenten betekende ook een verschuiving van denken: van recht naar voorziening. De filosofie hierachter was dat gemeenten vroegtijdig en integraal de meest passende zorg kunnen aanbieden onder het mom: één gezin, één plan en één regisseur. Dat zou ook moeten leiden tot efficiëntere besteding van middelen, vandaar dat tot wel 40 procent werd bezuinigd op het nieuwe gemeentelijke takenpakket.
En het moet gezegd worden dat dat de eerste jaren best redelijk ging. Er waren in de periode van 2015-2017 slechts een paar gemeenten die ‘eigen geld’ in het sociaal domein moesten stoppen. De meeste gemeenten, waaronder Olst-Wijhe, kwamen met het beschikbare geld prima uit. In de loop van 2018 zien we dit beeld echter kantelen: steeds meer gemeenten kampen vanaf dat jaar met forse tekorten op de uitgaven in het sociaal domein. Wat Olst-Wijhe betreft zie ik hetzelfde beeld: tot 2018 nog voordeelgemeente (uitgaven sociaal domein zijn minder dan de vergoeding van het Rijk), na 2018 forse tekorten in het sociaal domein dat in 2020 is opgelopen tot meer dan een miljoen euro, waardoor de gemeente flink moet bezuinigen. Interessant is om te achterhalen waardoor die stijging veroorzaakt wordt.
Rustige plattelandsgemeente
Olst-Wijhe is een rustige, harmonieuze plattelandsgemeente. Het is er goed wonen, werken en recreëren. En het is er veilig: in 2020 was Olst-Wijhe de op één na veiligste gemeente van ons land. Toch groeit vanaf 2018 het percentage van kinderen dat een beroep doet op jeugdhulp schrikbarend. In 2020 maakt één op negen kinderen (ruim 11 procent) gebruik van enige vorm van jeugdzorg. Ter illustratie: dat percentage is gelijk aan een grote stad in het westen van ons land. En je zou verwachten dat men daar toch andere problemen heeft dan hier in Salland. Behalve dat het percentage stijgt, nemen de zorgkosten per kind ook fors toe. Het aantal kinderen dat intramurale zorg (zorg uit huis) nodig heeft, verdubbelt in een paar jaar tijd. En dan hebben we het over trajecten die tot meer dan een ton per kind per jaar kosten.
Achterliggende oorzaak?
Net als veel mensen baart mij dit zorgen en worstel ik als bestuurder met die toegenomen vraag. Wat is daarvan de achterliggende oorzaak? Toegenomen multi-problematiek in gezinnen? Ouders die geen ‘nee’ accepteren en een behandeling eisen voor hun kind? Een verweesde samenleving die lijnrecht staat tegenover een overheid die slecht luistert en zich soms onmenselijk manifesteert? En hoe kan het dat in een gemoedelijke, kleine en harmonieuze plattelandsgemeente waarin de lijnen kort zijn, waarin de mensen, de zorg en de lokale overheid elkaar kennen en gekend worden en waarbij ‘noaberschap’ hoog in het vaandel staat, de jeugdzorgcijfers niet afwijken van die in de Randstad?
Ik heb daar (nog) geen antwoorden op, maar weet wel dat geld dit niet alleen kan oplossen. Daarom is het prima als de blik richting Den Haag gaat, zolang die ook op ons zelf is gericht.
