Een groot dilemma als we Jaspers (2023) moeten geloven. Hij stelt dat als we binnen de planetaire grenzen gaan landbouwen, de helft van de mensheid sterft. Volgens hem schiet de natuurlijke kringloop tekort. Von Liebig leek het dilemma op te lossen door de ontdekking van kunstmest. Kunstmest werkt namelijk snel en zorgt voor hoge opbrengsten. Althans aanvankelijk. Bij nader inzien werd Von Liebig zeer kritisch op zijn eigen uitvinding. Hij schreef (Von Liebig, 1861) dat kunstmest juist tot ‘verfijnde roofbouw’ leidt omdat chemische meststoffen het grondleven aantasten en de grond verarmt.
Verarming van de grond leidt tot verarming van de voedselkwaliteit. Dat deze verarming reeds op gang is gekomen, blijkt onder meer uit een onderzoek van Hospers-Brands et al. (2017) van het Louis Bolk Instituut[1]. Zij stellen vast dat de gehaltes van verschillende mineralen (koper, magnesium, calcium, natrium, ijzer, kalium) en andere voedingsstoffen in aardappelen, groenten en fruit in de loop der jaren zijn afgenomen en gaan afnemen. De onderzoekers van het instituut ziet dit samenhangen ‘met een toename van teelten die veel van de bodem vragen en veel minder teruggeven, en met een bemesting die eenzijdig gericht is op gewasopbrengst en te weinig op het voeden van de bodem’ (Hospers-Brands et al. 2017, p. 9)
Kringlooplandbouw
Von Liebig bepleitte daarom de kringlooplandbouw. Zo dient de grond te worden verrijkt door het creëren van een humuslaag door groenbemesting toe te passen, gewasresten op het land te laten liggen en natuurlijke mest te gebruiken. Met andere woorden een op bodemkwaliteit gerichte landbouw. Zoals bij onze biologische boer Jan Overesch. Geen kunstmest, geen bestrijdingsmiddelen. Wel bodemverbetering. Lees ook het verhaal boer Brown in het boek Rijke Grond (Brown, 2021) die nog een stap verder gaat. Ook hij richt zich op bodemherstel en diversiteit en boert ploegloos. Door niet te ploegen krijg je een betere voedingsstoffencyclus in de bodem dankzij een gezond ecosysteem.
Het kan dus blijkbaar anders. Dat tonen ook de honderden biologische boerderijen in Nederland aan[2]. Biologische boeren die zo blijkt uit cijfers van het CBS[3] ook nog eens financieel beter boeren dan traditionele boeren. Dat komt omdat ze minder kosten maken omdat (bijvoorbeeld) in verband met de bodemkwaliteit geen kunstmest wordt gebruikt. Daarentegen gaat de aandacht uit naar de zorg voor een hoge bodemkwaliteit.
Voldoende voedsel
Maar dan blijven we met de vraag zitten of het allemaal genoeg is voor de wereldbevolking. Met andere woorden kan op een agro ecologische wijze de wereld nog wel gevoed worden? Volgens Jaspers (2023) dreigt een humanitaire ramp als er agro ecologisch wordt geboerd. Zelf betwijfel ik dat.
In de eerste plaats kan deze vraag ook gesteld worden bij het gebruik van kunstmest. Het verhoogt de productie op korte termijn, maar op lange termijn verarmt de bodem. Je teert dan in op productiecapaciteit en daarmee op het aantal mensen dat je kunt voeden.
In de tweede plaats, als je akkerlanden uitsluitend zou inzetten voor menselijke consumptie ( in plaats van veevoeders of biobrandstoffen) neemt, zo stellen Cassidy et al. (2013) vast, neemt het aantal voedselcalorieën voor humane voeding met 70% toe. Voldoende volgens de onderzoekers om 4 miljard mensen extra te kunnen voeden. In Nederland werd in 2022 60% van de agrarische grond (inclusief de bloementeelt) gebruikt als grasland en voor het produceren van groenvoedergewassen en voederbieten. Zonder de bloementeelt mee te tellen is dat zelfs 82% (CBS 2023). Terecht merkt Oudman (2021) op dat de landbouw netto geen producent is, maar juist een netto consument is van voedsel. Het gebruik van landbouwgrond kan vanuit dit perspectief nog een stuk efficiënter.
Efficiëntie
Nu we het toch over efficiëntie hebben: uit onderzoek van Meino Smit (Smit, 2023) blijkt dat de Nederlandse landbouw 2,4 meer energie kost dan aan voedingswaarde (d.w.z. de calorische of energetische waarde) oplevert. De landbouw is dus niet alleen netto consument maar ook nog eens netto energiegebruiker. Een gevolg van industrialisering van de landbouw. Met steeds meer materiaal, energie en grondstoffen wordt er alles aan gedaan om verarming van de grond te compenseren. Met als bijvangst steeds minder boeren[4] waarvan een toenemend aantal ertoe over is gegaan om landbouwmachines te verkopen en terug te huren[5]. Op deze manier wordt geprobeerd te overleven in een landbouwsysteem dat steeds meer kapitaal vraagt voor investeringen in machines, kunstmest of mineralenconcentraten uit dierlijke mest[6].
Boerenverstand
Een landbouwsysteem waarin steeds meer geïnvesteerd moet worden in materiaal, energie en grondstoffen om het draaiende te houden maar tegelijkertijd de grond verarmt en het aantal boeren ‘decimeert’ is niet toekomstbestendig. Zeker niet bij een groeiende wereldbevolking. Om een humanitaire ramp te voorkomen moeten we niet steunen op kunstmest e.d. maar gebruik maken van natuurlijk ecosystemen. Kortom je boerenverstand gebruiken en de natuur zijn werk laten doen. Kringlooplandbouw. Von Liebig adviseerde het al in 1861.
Referenties
- Brown, G. (2021), Rijke grond. Minder werk, meer opbrengst, Barneveld, Unravel Publishers.Zie ook: [https://www.boerenbusiness.nl/artikel/10901760/minder-werk-meer-opbrengst-met-rijke-grond]
- Cassidy, E. S., P.C. West, J.S. Gerber and J. A. Foley (2013), Redefining agricultural yields: from tonnes to people nourished per hectare, Environmental Research Letters. 8 034015.Zie http://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/8/3/034015/pdf )
- CBS (2023) Landbouw; vanaf 1851, opgevraagd d.d. 10 oktober 2023.Zie https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/71904ned/table?ts=1697735752343.
- Hospers-Brands, A.J.T.M., J.J.M. Staps, P. Voshol. 2017. Trends in bodem- en gewaskwaliteit: Literatuurstudie. Rapport 2017-018 LbP. Louis Bolk Instituut, Driebergen.Zie: https://www.louisbolk.nl/sites/default/files/publication/pdf/trends-bodem-en-gewaskwaliteit.pdf.
- Jaspers A., (2023) Helft van de mensheid zou hongerdood sterven als we binnen de planetaire grenzen zouden blijven, Wynia’s Week https://www.wyniasweek.nl/helft-van-de-mensheid-zou-hongerdood-sterven-als-we-binnen-de-planetaire-grenzen-zouden-blijven/ ]
- Liebig, J. von, (1861) Es is ja dies die Spitze meines Lebens, uitg: Theodor Reunig. In het Nederlands vertaald door Auke Knol in 2011 onder de titel ‘De zoektocht naar kringlooplandbouw’. Verkrijgbaar bij Mulder Agro BV
- Oudman, T., (2021), Landbouw is níét belangrijk voor de Nederlandse economie (en nog 3 mythes over de landbouw ontkracht), Amsterdam, De Correspondent
- Smit, M., (2023) , Naar een duurzame landbouw in 2040 Een nieuw perspectief, Assen, Kolisko/Nearchus C.V.
- WUR (2020), Mengteelt verhoogt opbrengst landbouw en verlaagt gebruik kunstmest, onderzoek van Wageningen University & Research, 11 juni 2020. Zie ook: https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/plant-research/show-wpr/mengteelt-verhoogt-opbrengst-landbouw-en-verlaagt-gebruik-kunstmest.htm)
Om de publicatie zelf te lezen zie:
Li, C., Hoffland, E., Kuyper, T.W. et al. Syndromes of production in intercropping impact yield gains. Nat. Plants 6, 653–660 (2020). https://doi.org/10.1038/s41477-020-0680-9
Links
[1] Voor een overzicht van de voedingswaarde van een groot aantal voedingsmiddelen zie https://nevo-online.rivm.nl/ . Bij vergelijking door het Louis Bolk Instituut van de NEVO-tabel uit 2016 met gegevens uit 1980 blijkt dat in 24 tot 51% van de producten het gehalte van verschillende mineralen is afgenomen, terwijl er maar weinig producten zijn waarin deze gehaltes zijn toegenomen. https://www.ivg-info.nl/voedingssupplementen/mineralen/bevat-onze-voeding-minder-voedingsstoffen-dan-vroeger/
[2] Het aandeel van biologische boeren is klein, slechts enkele procenten. Maar toch gaat het om bijna 2000 biologische landbouwbedrijven (cijfers 2022) die aantonen dat het anders kan (https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/83922NED?q=biologische%20melkveebedrijven). Daarvan zijn er (onder meer) 575 melkveebedrijven en 1320 akkerbouwbedrijven (https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/83922NED/table?searchKeywords=biologische%20melkveebedrijven) Het totaal aantal melkveebedrijven bedroeg in 2022 13.597 (https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2023/27/aantal-melkveebedrijven-naar-grootvee-eenheden-per-hectare-2021-2022 ). Het totaal aantal akkerbouwbedrijven bedroeg in 2022 12.921 (https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/85159NED?q=aantal%20akkerbouwbedrijven).
[3] . Zie de data op https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/03/resultaat-biologisch-landbouwbedrijf-hoger-dan-gangbaar-bedrijf
[4] Waren er in 1950 nog 410.000 landbouwbedrijven in 2020 is dit gedaald naar 52.700 (Smit, 2023).
[5] Zie bijvoorbeeld: NeerlandLease (https://www.neerlandlease.nl/equipment-lease/landbouw-machines)
[6] De werking daarvan en de gevolgen voor het milieu zijn nog onbekend, maar duidelijk is wel dat het weer meer energie en materiaal kost.
