Circulariteit
Circulariteit draait om het behoud van materiaalwaarde, zodat grondstoffen langer in omloop blijven. Dat klinkt ideaal, maar in de praktijk kent hergebruik grenzen. Na verloop van tijd zijn door o.m. verlies en degradatie, nieuwe materialen nodig. Zolang deze vraag naar nieuwe materialen de regeneratiesnelheid (snelheid van herstel of aangroei) niet overschrijdt, blijf je circulair. Als dat niet lukt, rest niets anders dan ontgroeien (degrowth) om zodoende binnen de grenzen van natuurlijke regeneratieprocessen te kunnen blijven.
Niet alle grondstoffen zijn circulair
Grondstoffen kunnen worden onderscheiden in metaal, mineraal, fossiel en biomassa. Metaal, mineraal en fossiel maken onderdeel uit van de dode natuur en zijn daarom abiotische grondstoffen. Biomassa zijn grondstoffen die hun oorsprong hebben in de levende natuur en worden biotische grondstoffen genoemd.
Fossiel en biomassa hebben een aandeel in de totale wereldwijde winning van circa 40%. Op hout, katoen en producten met olie als grondstof na, is het gebruik van deze grondstoffen eenmalig. Als deze uitzonderingen buiten beschouwing worden gelaten, zijn circa 25% van deze grondstoffen niet circulair te gebruiken. Als hergebruik niet mogelijk is, zullen we er voor moeten zorgen dat de vraag naar nieuwe grondstoffen de aangroei (regeneratie) niet overtreft. Zolang dat het geval is, is er geen sprake van uitputting.
(Lees verder onder afbeelding)
De rest is beperkt circulair
Voor het andere deel, 75%, zal het niet eenvoudig zijn om volledig circulair te worden. Entropie maakt namelijk circulaire mogelijkheden minder. Entropie is een natuurkundige maatstaf voor wanorde: slijtage, verrotting en verspreiding van materialen belemmeren circulaire toepassingen. Metalen en glas hebben daar weinig tot geen last van. Textiel en kunststoffen juist weer wel. Wat ze gemeenschappelijk hebben is dat door verspreiding hergebruik eveneens wordt bemoeilijkt.
Materialen raken wereldwijd verspreid. Bijvoorbeeld door verkoop. De Ruiter stel vast dat uit 1 ton mobiele telefoons (zonder batterijen) 140 kilogram koper, 3.14 kilogram zilver, 300 gram goud, 130 gram palladium en 3 gram platina is te halen. Maar dan moet je ze wel kunnen verzamelen. Dat blijkt lastig, zo laat onderstaande tabel zien. Nog geen 1 op de 7 wordt ingeleverd voor recycling. Voor een klein deel is hergebruik de reden (verkocht of weggegeven), maar in verreweg de meeste gevallen blijven ze domweg thuisliggen, zijn ze weggegooid of zoekgeraakt. Er zijn in dat geval niet zoveel recyclingrondes nodig om tot bijna nul uit te komen. Zo blijven we afhankelijk van nieuwe grondstoffen.
Bron: CBS
Verspreiding van grondstoffen ontstaat ook door gebruik van het product. Denk bijvoorbeeld aan autobanden. Door bandenslijtage ontstaat verspreiding van rubber en plastics in de natuur. Het is praktisch onmogelijk om deze materialen in geconcentreerde vorm opnieuw bij elkaar te krijgen. De band is daarom niet volledig te recyclen. Er zullen ook nieuwe grondstoffen nodig zijn om een nieuwe band te kunnen maken.
Verlies, verspreiding, kwaliteitsdegradatie en vervuiling van materiaal, ofwel entropie, betekent dat er nieuwe grondstoffen bij moeten. Als we die extra vraag binnen het tempo van regeneratieprocessen kunnen houden is er sprake van circulariteit door middel van aangroei. Onderstaande figuur brengt dit in beeld.
Figuur 1: Circulair gebruik van grondstoffen(-bronnen)
Tja, we hebben het er eens eerder over gehad: de grootste belemmering zijn wijzelf. Het is mensenwerk . We hebben de kennis, het kapitaal en de technologie. We kunnen het voor een belangrijk deel anders doen. We kunnen de noodzaak tot degrowth, ontgroeien in normaal Nederlands, beperken. Maar helaas, de grondstoffentransitie schiet niet op zo laten de feiten zien. En zo zijn we weer terug bij mijn vorige column .
Circulair, dat wel.
