Watergeesten, vuurgeesten, aardgeesten, heksen, Witte Wîven, dwergen, draken … In de sagen en legenden van Overijssel komen ze allemaal voor. Sommige van deze overleveringen kennen we nog wel, zoals het kruis op de Eikelhof maar er zijn heel veel van dit soort prachtige verhalen in Salland.
Voor een verhalenwedstrijd blies ik het verhaal van de Bollebak, de watergeest van de Barlosche Kolk nieuw leven in: werd de beruchte watergeest gebruikt zodat kinderen zich niet te dicht bij deze diepe plassen zouden wagen of spookt het echt op Den Nul? Ik ga het liefst uit van het laatste en het lijkt me leuk om meer van deze oude verhalen nieuw leven in te gaan blazen.
De Bollebak
“Laten we hier overnachten”, fluistert Jelmer, zo zacht dat alleen Amy hem hoort. Ze glimlacht veelzeggend. Jelmer draait zich om naar zijn vrienden die op het punt staan te vertrekken: “gaan jullie maar, wij blijven”. Lachend houdt hij een halfvolle fles wijn omhoog “en maak je geen zorgen, we redden ons wel”.
Sinds het begin van de hittegolf zijn Jelmer, Amy en hun vrienden ’s avonds regelmatig te vinden aan de Lange Kolk op Den Nul in natuurgebied De Duursche Waarden. Een heerlijke plek, tenminste tegenwoordig want wanneer Amy haar moeder moet geloven was dat vroeger wel anders: “een spartaans zwembad, waar wij les hadden terwijl normale mensen hun schaatsen uit het vet haalden”, overdrijft ze steevast.
Wanneer hun vrienden zijn vertrokken kijkt Jelmer naar de overkant.
“Achter die dijk ligt de Barlosche Kolk en een zo goed als verlaten boerderij. Er komt daar rond deze tijd geen mens. Laten we daar een plekje zoeken.” Jelmer propt de spullen in zijn tas, gooit hem over zijn schouder en trekt Amy overeind. Loom slenteren ze dieper de nacht in. Het licht van de maan, de onverstoorbaar grazende koeien en de kruidige geur van gemaaid gras strelen hun zintuigen.
Aan het eind van het weiland klauteren ze over een smalle dijk. “Kijk”, knikt Jelmer “volgens mij is er niemand. “Behoedzaam naderen ze de in het duister gehulde boerderij.
“Jelmer”, Amy kijkt nerveus naar hem op “stel dat er…” Hij ziet haar bezorgde blik en glimlacht geruststellend: “we lopen er wel omheen, zitten we ook verder van de weg af”.
Aan de overzijde van de kolk, tegenover de boerderij, klimmen ze over het prikkeldraad en nestelen zich, volledig aan het zicht onttrokken, aan de rand van het water.
“Proost”, Jelmer neemt een slok wijn en geeft de fles aan Amy. Genietend leunen ze tegen elkaar aan.
“Zullen we een duik nemen?”, oppert Jelmer na een poosje. Hij trekt zijn shirt uit en loopt richting het water. Amy wil hem volgen maar wanneer ze overeind komt, heerst er ineens een oorverdovende stilte. Tijd en ruimte lijken zich te verschuiven. De warme nacht, zojuist nog aangenaam, voelt plotseling verstikkend. De lucht vult zich met de geur van zwarte slijk en een onbestemde angst, met de smaak van oud ijzer, maakt zich van Amy meester.
Dan doorbreekt een spookachtige melodie de doodse stilte. Amy’s hart slaat over, “hoor je dat? Wat is dat?” De haren in haar nek staan recht overeind. Doodsbang kijkt ze naar Jelmer maar het lijkt volledig aan hem voorbij te gaan. “Waar komt dat vandaan?” Jelmer lijkt haar echter niet te horen en staart wezenloos naar het water.
Geleidelijk vormen zich woorden op de melodie en een aanzwellende stem laat de bladeren ruisen en het water rimpelen:
“Uut is het lied, waar is de man?”
Amy voelt een ijzige rilling langs haar ruggengraat trekken en afgrijzen maakt zich van haar meester wanneer ze naar de kolk kijkt: het inktzwarte oppervlak is bezaaid met dode vissen.
“Jelmer! Stop!”, gilt Amy. Struikelend rent ze achter hem aan, probeert zijn arm te grijpen, verliest de grip en glijdt uit. “Kom terug alsjeblieft! Ik ben bang”, maar Jelmer reageert niet en loopt stoïcijns, tussen de dode vissen door, de kolk in.
Nog één keer klinkt hard en onverbiddelijk:
“Uut is het lied, waar is de man?” Dan verdwijnt Jelmer met een ruk onder water.
In de angstaanjagende stilte die daarop volgt, staart Amy in totale verbijstering naar de kolk.
De dode vissen zijn verdwenen, van Jelmer is geen spoor te bekennen en Amy zinkt weg in het bodemloze zwart van haar onderbewustzijn.
De omgeving houdt haar adem in, bewoners in de wijde omgeving sluiten huiverend hun ramen en in de boerderij aan de overkant gaat het licht aan.
De Bollebak, de watergeest van de Kwade Kolk is ontwaakt en eist voor het eerst sinds eeuwen weer zijn man.
Oorspronkelijke overlevering
Even boven Fortmond onder Olst ligt Barloo’s Kolk. Daar hoorde men eens op een avond een stem uit het diepe water komen;
“Hier is de tied, woar is de man?”
En ziet, er naderde een hollend paard, dat met ruiter en al in het water dreigde te rennen. De omstanders hielden het dier met moeite tegen en de ruiter kon uit het zadel springen. Zijn mond was droog van schrik en hij ging naar de kolk om een teug water te drinken. Nauwelijks had hij echter gedronken, of hij stortte dood ter Aarde. 1)
De watergeest had toch zijn offer gehad: de rechte man op den rechten tijd.
1) Mededeling van A.E. Rientjes. Klik hier voor meer informatie.
Bron: het Overijsselsch sagenboek – J.R.W. Sinninghe – 1936
