Het duurt niet lang meer of de eerste akkerranden met de meest kleurrijke bloemen staan weer in bloei. Ze worden ingezaaid om bijen, vlinders en insecten aan te trekken. Het lijkt op het eerste gezicht prachtig, maar vaak wordt er meer gekeken naar voor de mens aantrekkelijke bloemen dan dat insecten iets aan het ‘carnavalsmengsel’ vol uitheemse bloemen hebben.
Door Jan Hendriks
Worden de insecten alleen aangelokt door nectar, maar blijven hun andere noodzakelijke eisen buitenboord? Bovendien maken insecten slechts een klein deel uit van de totale biodiversiteit die aan deze vegetaties verbonden is. Denk ook aan larven van kevers, bladwespen en microvlinders. Rupsen gebruiken de planten als voedsel. Mijten en muggenlarven zitten er in de gallen. Vogels en kleine zoogdieren vinden er hun voedsel en schuilplaatsen. Soms worden ze ook aangelegd met een speciaal doel. Denk aan akkerranden voor patrijzen.
Het lijkt op het eerste gezicht prachtig, maar toch mag hier wel eens kritisch naar gekeken worden. Als je het goed wil doen dan zaai je zaden van meerjarige, inheemse en biologisch gekweekte bloemen. Dus géén zogenaamd ‘carnavalsmengsel’ met ook allerlei uitheemse bloemen, zoals meisjesogen, cosmea en slaapmutsje.
Waarom inheems?
Insecten, vogels en zoogdieren zijn grotendeels afhankelijk van inheemse planten voor hun voedsel. Juist de kritische en kwetsbare soorten hebben stuifmeel nodig van zeer specifieke planten. Ook voor hun voortplanting hebben ze specifieke waardplanten nodig. En deze planten zitten nu net niet in een carnavalsmengsel. Die mengsels bevatten vaak wel planten waaruit de insecten hun nectar kunnen halen, maar bieden niet het gewenste stuifmeel. Op de inheemse planten komen dan ook veel meer soorten (plantenetende) organismen voor.
Van belang is ook dat het zaad van de inheemse planten niet uit het buitenland komt. Deze kunnen genetisch een andere samenstelling hebben dan de hier in de streek groeiende planten.
Streekeigen planten zijn genetisch het best aangepast aan ons klimaat en bodem. Dat betekent dat ze sterker zijn en beter opgewassen tegen extreme milieuomstandigheden en zich daardoor langer in een akkerrand kunnen handhaven.
Uitheemse planten zouden zich ook nog eens tot een ongewenste exoot kunnen ontwikkelen.
Waarom biologisch?
Uit recent onderzoek in Engeland blijkt dat stuifmeel pesticiden kan bevatten. Dit kan via het zaad komen of van de naastliggende akker die met pesticiden behandeld is. Dit is niet alleen voor de foeragerende bijen funest maar ook voor de organismen hoger in de voedselpiramide.
Meerjarig of eenjarig?
Meerjarige akkerranden zijn gunstiger voor de natuur. De onverstoorde bodem (éénjarige randen moeten jaarlijks bewerkt worden) en de strooisellaag bieden schuilplaatsen en overwinteringsplekken voor bodem bewonende insecten en spinnen. De planten bloeien eerder en ook is er een grotere spreiding van bloei over het groeiseizoen. Een goed beheerde rand gaat zo’n vijf jaar mee. Grassen gaan dan overheersen en dat gaat ten koste van de bloeiende planten. Planten die hier in thuis horen zijn bv margriet, duizendblad, gele kamille, venkel, pastinaak en wilde peen, rolklaver, witte en rode klaver, muskuskaasjeskruid.
Het voordeel van eenjarigen is dat er veel meer keuze is aan planten. En er is volop bloei. Meer bloemen betekent ook meer insecten, meer wilde bijen (met name hommels), zweefvliegen, gaasvliegen en lieveheersbeestjes. Maar eenjarige planten moeten jaarlijks opnieuw ingezaaid worden. Hierdoor wordt de bodem verstoord waarbij de voortplanting en de overwinteringsplekken van veel insecten vernietigd worden.
Eenjarige akkerranden met zomergranen en groenbemesters in herfst en winter verschaffen voedsel voor overwinterende vogels als geelgors, rietgors, kneu, putter en patrijzen. Maar de aanbevolen groenbemesters zijn veelal uitheems. (blauwe lupine, boekweit, gele mosterd, phacelia)
Dus een combinatie van een-en meerjarige randen?
Dat is een goede oplossing. Je kunt bij het zaad van meerjarige planten zaad van eenjarige toevoegen. Deze bloemen komen snel op en zullen het eerste jaar voor veel bloemen zorgen. Ze verdwijnen wel na een jaar. Bovendien zullen ze concurrenten als grassen weg houden.
Of je kunt 25% van de oppervlakte gebruiken voor de eenjarige en 75% voor de meerjarige planten.
Waarom worden er dan zoveel “carnavalsmengsels” gebruikt?
Dat antwoord kan kort zijn: omdat die zaadmengsels stukken goedkoper zijn. Goede mengsels kunnen gemakkelijk tien keer duurder zijn. En dan is de keuze vaak snel gemaakt.
De provincie en waarschijnlijk ook andere instanties, geven subsidie voor de aanleg van akkerranden, maar hebben dan géén invloed op wat er voor dat geld aangeschaft wordt. Natuurlijk als de keus gemaakt moet worden tot niets inzaaien of een carnavalsmengsel dan valt de keuze toch uit in het voordeel van het carnavalsmengsel.
Een andere oplossing is om het dure kruidenmengsels te verdunnen met graszaden, bij voorkeur met langzaam groeiende grassoorten. (kamgras, struisgras en rood zwenkgras) Dit voorkomt bovendien vergrassing van ongewenste grassen. Uiteraard levert dit minder bloemen en minder kruidenrijke begroeiingen op.
Ten slotte: is er gevaar voor onkruiden?
Dat is er zeer zeker. Probleemloos zal een aanleg niet gaan. Bij eenjarige randen zullen de zaadonkruiden snel hun kop opsteken (hanenpoot, vogelmuur, melganzevoet, melkdistel, straatjesgras).
Bij meerjarig kan vergrassing optreden. Bovendien kunnen de wortelonkruiden langzaamaan gaan overheersen (zevenblad, heermoes, brandnetel, kweekgras).
Om minder ruimte te geven aan onkruiden kunnen aan deze mengsel eenjarige bloemen toegevoegd worden (korenbloem, klaproos).
De akkerranden worden nu vaak gezien als een verlengstuk van een tuin: aantrekkelijk voor de mens, maar het moet een verlengstuk van de natuur zijn. En daarom hoeft het er niet altijd netjes en fraai eruit te zien.
Er valt nog veel meer over te vertellen, maar ga er ook op uit.Ga lekker fietsen of wandelen en kijk en geniet van al wat de natuur ons biedt, maar kijk ook eens naar de natuur door de ogen van een insect.
Jan Hendriks is voorzitter IVN Raalte en coördinator IVN werkgroep Wilde Planten en Kruiden
