“Kerken in Salland, dat zijn er nogal wat” schrijft Anton Heijmerikx als we hem vragen naar zijn visie op de toekomst van de kerk en het kerkgebouw. “Die kunnen allemaal niet als kerk openblijven. Maar er zijn best goede alternatieven te bedenken. Onderkomen voor verenigingen zonder eigen gebouw. Of als nieuwe woonruimte. Maar laat de gebouwen wél staan!”
Door Anton Heijmerikx
“De functie van de kerk is voor gelovigen nog steeds een heel belangrijke. Zij laten zich de diensten niet ontnemen. Zij doen er moeite voor, even met eigen gedachten stil blijven staan op een plek die hun dierbaar is. Even een kaarsje aansteken om wat voor reden ook. Maar toegegeven, die groep is wel hard aan het afnemen. En Covid 19 lijkt nou niet bepaald geholpen te hebben. We kunnen weer naar de kerk. Maar voor velen lijkt het lastig die draad weer op te pakken. Zondagmorgen via de TV een dienst volgen bevalt velen, noodgedwongen of niet, ook prima.
En het vreemde is, als we veertien dagen vakantie hebben, bezoeken we juist die kerk wel, bezichtigen we het gebouw en steken we een kaarsje aan. De rest van het jaar bezoeken we de kerk niet die op loop- of fietsafstand staat… Zou je bij helder weer bovenop maalderij Booijink in het centrum van Raalte staat, dan zie je de kerktorens van Schalkhaar, Lettele, Boskamp, Olst, Boerhaar, Broekland, Wijhe, Lierderholthuis, Wijthmen, Hoonhorst, Heino, Luttenberg, Dalfsen, Vilsteren, Ommen, Nijverdal, Haarle, Mariënheem, Heeten, Nieuw-Heeten, Holten en de Kruisverheffing en de Pauluskerk van Raalte. 22 Katholieke kerken tussen Zwolle, Deventer, Holten en Ommen. En dan hebben wij het nog niet over kloosters en of kloostergemeenschappen in ons gebied die hun (hoofd)functie zijn verloren. Ook die gebouwen komen leeg, zijn leeggekomen, moeten herbestemd worden of hebben al een andere functie. Denk aan de Zusters van Liefde Angeli Gustodes Raalte, klooster Sion Diepenveen, Zusters Oblaten Nijverdal, Franciscanessen Heeten, Franciscanessen Luttenberg. Dan laat ik Zwolle (met Windesheim) en Deventer nog buiten beschouwing, in de middeleeuwen centra van geloof.
Dus als ik naar de toekomst kijk besef ik dat de ‘eigen kerk’ geen stand kan houden. ‘Eigen kerk eerst’ lijkt me te Amerikaans. Maar ‘de kerk’ als gebouw, wat moeten we dáármee? Slopen kan vaak niet. De meeste kerken zijn Rijksmonument! Dus moeten we kijken naar andere opties. Ze lijken maar voor één ding gebouwd: er het geloof te vieren. Kunnen we er geen andere functionaliteit aan verbinden? Verenigingen zonder clubgebouw, tentoonstellingsruimte, inloop-café voor senioren met mogelijkheden voor biljart, kaart, spel, repaircafé, gymnastiek, breien, gewoon praatje met koffie en of thee? Het is toch jammer de ruimte die kerken nu eenmaal hebben enkel te bewaren voor de weekendvieringen en een enkele rouw en of trouwviering?
Kerkgebouwen onttrekken aan de eredienst is voor velen emotioneel moeilijk te verkroppen. Begrijpelijk. Hele geloofsgemeenschappen hebben jarenlang financieel bijgedragen om de kerk juist te behouden. Vele donaties en schenkingen zijn vermaakt aan jouw kerk. Maar toch, je ontkomt er niet aan. Dus moeten we kijken wat je met het gebouw nog kunt. Omvormen naar wooneenheden kan in veel gevallen. Voorbeeld is bijvoorbeeld de St. Jozefkerk in de wijk Assendorp in Zwolle, waar mensen met plezier wonen. Kerken staan vaak centraal. Dus die appartementen dan ook. Midden in de samenleving. Dicht bij winkels. Zo blijft het beeldbepalende element blijft grotendeels intact.
Conclusie: menig kerkgebouw wordt noodgedwongen aan de eredienst onttrokken, maar door gemeenschapszin in vele kleinere dorpen krijgt het kerkgebouw een nieuwe functie, in welke hoedanigheid dan ook, zodat het beeldbepalend element in de eigen omgeving overeind blijft.
Anton Heijmerikx uit Wijhe is amateur-stadshistoricus die ruim 30 jaar werkzaam was als restaurator oude archieven op het Gemeentearchief van Zwolle.
