Gemeente Deventer moet zich aansluiten bij de snel groeiende groep van circa 1800 lokale en regionale overheden in 30 landen die de noodtoestand voor klimaat en biodiversiteit hebben afgekondigd. De stad moet verder zijn ambities om in 2030 klimaat- en energieneutraal te worden met vijf jaar vervroegen, en een lobby starten om de landelijke overheid tot hetzelfde aan te sporen. Als derde stap kan de organisatie van een Burgerberaad een politieke impasse rond die ambitieverhoging voorkomen.
door Paul Hendriksen
Dat zijn de drie eisen die de lokale afdeling van Extinction Rebellion (XR Deventer & omstreken) maandagochtend 5 oktober bij het College van B en W heeft neergelegd. Met een brief waarin die eisen worden beschreven en toegelicht, geeft XR een stevig visitekaartje af aan de gemeente. Het moment is met zorg gekozen: tijdens het loeien van de luchtalarm-sirenes om 12:00 uur op de eerste maandag van oktober.
Wereldwijde beweging
Iets meer dan een jaar geleden kwam XR Nederland volop in de media-aandacht te staan met een verkeersblokkade van ruim 12 uren in Amsterdam. Op dat moment vonden vergelijkbare acties plaats in tientallen hoofdsteden wereldwijd. De genoemde drie eisen werden daarmee overal onder de aandacht gebracht. Ook in Deventer, want rond diezelfde tijd liet XR Deventer e.o. voor het eerst van zich horen, door een 20 meter lange banier aan de toren van de Lebuïnuskerk te hangen. Kort daarop volgden nog meer acties.
Het activisme van XR is opvallend, omdat de deelnemers er niet voor terugdeinzen de wet te overtreden, met arrestaties als gevolg. Daarbij hanteert XR tactieken van principieel geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid. Met het opschudden en ontregelen van het dagelijks leven vestigen de activisten de aandacht op de maatschappeljke chaos die in de nabije toekomst zal ontstaan als gevolg van de klimaat- en biodiversiteitscrises.
Extinction Rebellion is een nog zeer jonge beweging, die twee jaar geleden ontstond in Groot-Brittannië. Inmiddels telt XR ruim 1000 lokale afdelingen in 72 landen. Doel van XR is om de olifant in de kamer te benoemen: ondanks alle mooie woorden en beloftes van regeringen en grote bedrijven, stevenen we als mensheid af op een onleefbare toekomst.
Uitsterven
De wetenschap windt er namelijk geen doekjes om. Recentelijk schetsen rapporten van toonaangevende wetenschappelijke samenwerkingsverbanden en instituten hoe wereldwijd de biodiversiteit in ongekend tempo afneemt. De snelheid waarmee dat gebeurt, is sinds het uitsterven van de dinosauriërs niet meer vertoond.
In een vorig jaar mei verschenen rapport concludeert het IPBES (een VN-platform van honderden vooraanstaande ecologen) dat veranderingen in landgebruik, directe exploitatie van ecosystemen en door de mens veroorzaakte klimaatverandering het uitsterven veroorzaakt van een miljoen (!) planten- en diersoorten. De essentiële hulpbronnen waarvan we voor ons levensonderhoud afhankelijk zijn, komen hiermee in direct gevaar. Zeker in combinatie met de dramatische achteruitgang van aantallen en soorten insecten, die onder meer essentieel zijn voor de bestuiving van onze voedselgewassen. Het ondenkbare wordt nu denkbaar: de mens neemt het risico zichzelf op de Rode Lijst van met uitsterven bedreigde diersoorten te plaatsen.
De conclusies van het IPBES-rapport werden afgelopen maand bevestigd door de kort na elkaar verschenen jaarraporten van het Wereld Natuur Fonds en van de VN-milieu-afdeling UNEP.
Gevreesde kantelpunten
Naast de biodiversiteits-crisis is het uit de hand lopen van de mondiale opwarming van het klimaat een tweede drijfveer voor Extinction Rebellion om hard aan de alarmbel te trekken.
De temperatuur op Aarde is al zo snel aan het oplopen dat we gevreesde kantelpunten bereiken, waardoor er in versneld tempo nog meer broeikasgassen de lucht in gaan. We zien het onder onze ogen gebeuren. Bosbranden woeden steeds heftiger en langer. Superstormen zijn frequenter en steeds onvoorspelbaarder. Het afsmelten van de Groenlandse ijskap is onomkeerbaar geworden met zeespiegelstijging als gevolg. Voorheen permanent bevroren veenbodems in Alaska en Siberië smelten onverwacht snel waardoor methaan de lucht in gaat. Oogsten mislukken door aanhoudende droogte in de ene regio, en juist overstromingen elders, waardoor grote voedseltekorten ontstaan en de voedselvoorziening destabiliseert.
Het is een toekomstbeeld van onze planeet dat je niemand toewenst. Maar het staat wetenschappelijk vast dat we dit horrorscenario de komende decennia zien ontvouwen, tenzij we nu collectief keihard aan de noodrem trekken. We komen er ook dan niet zonder kleerscheuren van af, maar we zouden de zwartste scenario’s misschien nog kunnen voorkomen.
Lakse houding regering
Het Akkoord van Parijs gaat ons daar in elk geval niet van redden. Het daarin vastgelegde streven om de mondiale temperatuurstijging onder de 1,5°C te houden, wordt ondergraven door de lakse houding van de ondertekenaars, waaronder onze eigen regering. Op basis van de door alle landen toegezegde maatregelen stevenen we af op een wereldwijde temperatuurstijging tussen 2,0°C en 4,9°C. Ook de recent opgeschroefde ambities van de EU gaan daar geen wezenlijke verbetering in brengen. We kijken daarmee aan tegen een ecologische en humanitaire catastrofe zonder weerga in de menselijke geschiedenis.
Ondanks het feit dat dit bekend is, en klimaatwetenschappers in IPCC-verband al 30 jaar in steeds schrillere toon waarschuwen voor een mondiale catastrofe bij inadequaat beleid, is de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen in diezelfde periode niet afgenomen, maar toegenomen met maar liefst 60%.
Parijs-Akkoord is onvoldoende
En dan nog. Zelfs als de doelen van het Akkoord van Parijs wel gehaald zouden worden, is de daarin opgenomen tijdspanne nog steeds een recept voor een rampscenario. Dat heeft te maken met het wereldwijd nog beschikbare koolstofbudget. Dat is de hoeveelheid aan broeikasgassen die nog maximaal de atmosfeer ingepompt mogen worden voordat de klimaatcrisis onbeheersbaar gaat worden. Het nog resterende koolstofbudget vereist een veel hoger tempo aan CO2-reductie dan waar nu op wordt ingezet. De wetenschap, die hierover zeer helder is, werd en wordt doelbewust genegeerd, onder invloed van een sterke lobby vanuit de (fossiele) industrie. Een tweede rem op adequaat beleid zijn de korte termijn-belangen van politici die bang zijn om impopulaire maatregelen te nemen.
Een leefbare toekomst wordt dus evenmin veiliggesteld door de van ‘Parijs’ afgeleide nationale, regionale en lokale CO2-reductiedoelstellingen, zoals het Nederlandse Klimaatakkoord en momenteel de regionale inspanningen van gemeenten in het kader van de RES, de Regionale Energie Strategie. De optelsom van gemeentelijke ambities is simpelweg onvoldoende om te voorkomen dat klimaatverandering oncontroleerbaar op hol slaat.
Mondiaal bewuste gemeente
En zo belanden we weer op het lokale niveau. Deventer is een mondiaal bewuste, vooruitstrevende gemeente. Zo hees de gemeente op 25 september de vlag van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN. Met het promoten van deze nastrevenswaardige doelen geeft de gemeente het signaal af te weten dat er op mondiaal én lokaal niveau werk aan de winkel is. Een exponent daarvan is dat Deventer er naar streeft om klimaat- en energieneutraal te zijn in 2030. Daarmee behoort Deventer tot de voorlopers in Nederland.
Maar hoe lovenswaardig ook, zelfs 2030 als streefjaar is te laat als we luisteren naar de actuele inzichten uit de klimaatwetenschappen. Laat staan dat we met de veel zwakkere ambities van de landelijke overheid onze voeten droog houden. Als je hele huis in lichterlaaie staat, moet je alles blussen, en niet alleen de benedenverdieping in de hoop dat de rest vanzelf uit gaat.
Morele plicht
Zolang de overheid niet op deze eisen in gaat, beschouwen de diepbezorgde burgers van Extinction Rebellion het als hun morele plicht om hun eisen kracht bij te zetten met daden van geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid. Want het decennialang houden van protestmarsen, lobbyen en het tekenen van petities heeft ons overduidelijk niet behoed voor het huidige crisisscenario. Er is kennelijk méér nodig om echt gehoord te worden.
Over plichtsbesef gesproken. Het is de grondwettelijke plicht van de overheid om haar burgers te beschermen. Dat was ook de juridische basis voor de inmiddels roemruchte Urgenda-rechtszaak tegen de regering.
Een crisis vereist bijpassende maatregelen. Daar zijn we inmiddels door het corona-virus van doordrongen. Dus moet ook de nationale regering een klimaat- en ecologische noodtoestand afkondigen en de noodzaak tot snelle en ingrijpende verandering actief communiceren. Daarbij moet zij erkennen dat de ecologische ramp en de klimaatcrisis de hoogste prioriteit hebben en fundamentele verandering van economie en samenleving vereisen. Een logische vervolgstap is, dat de regering de provinciale en lokale overheden met wet- en regelgeving en financiële middelen in staat stelt om adequate maatregelen te nemen.
Als Deventer vanuit een gevoel voor urgentie zijn verantwoordelijkheid voor het beschermen van zijn eigen burgers oppakt, handelt de stad dus in meerdere opzichten in zijn eigen voordeel.
Foto: Burgemeester Ron König en duurzaamheidswethouder Carlo Verhaar hebben de brief namens het College in ontvangst genomen. De overhandiging vond plaats tijdens het maandelijkse luchtalarm om aandacht te vragen voor de klimaatnoodtoestand.
