Het SCP adviseert het kabinet om naast financieel-economische overwegingen ook oog te hebben voor sociaal-maatschappelijke aspecten. Keuzes in de begrotingsplannen voor volgend jaar hebben immers niet alleen gevolgen voor de economie en de leefomgeving, maar ook sociaal-maatschappelijke consequenties, bijvoorbeeld voor sociale cohesie, structurele ongelijkheid en de ondersteuning van kwetsbare groepen.
In het rapport ‘Sociale Culturele Ontwikkelingen – Stand van Nederland 2023’ dat vandaag verschijnt gaat het SCP in op de vraag hoe het met onze samenleving gaat. Daarbij worden vijf maatschappelijke opgaven beschreven: hoe gaat het op het gebied van samenleven met een steeds diversere bevolking, kunnen mensen zinvol en volwaardig meedoen aan het maatschappelijk leven, krijgen mensen in kwetsbare situaties passende ondersteuning, is er een rechtvaardige verdeling van de kosten bij verduurzaming en hebben mensen vertrouwen in de politiek, onze democratie en de overheid? Het SCP geeft daarbij niet alleen aan hoe het op dit moment met Nederland en de Nederlanders gaat, maar ook advies over toekomstig beleid en de mogelijke effecten daarvan op het leven van mensen.
Stand van Nederland
Uit SCP-onderzoek blijkt dat het met veel Nederlanders over het algemeen goed gaat. De kwaliteit van leven is gemiddeld genomen hoog en veel mensen hebben vertrouwen in elkaar. De meeste Nederlanders hebben het gevoel erbij te horen, hebben voldoende mogelijkheden om mee te doen en om er voor anderen te zijn. Bijvoorbeeld door te werken, onderwijs te volgen, vrijwilligerswerk te doen of mantelzorg te verlenen. Tegelijkertijd is er een aantal belangrijke ontwikkelingen die de kwaliteit van onze samenleving onder druk zet. Eén op de zes mensen in Nederland staat op dit moment op achterstand, meer dan de helft van alle volwassenen heeft weinig vertrouwen in de politiek en de overheid en een groot deel van de Nederlanders maakt zich zorgen over polarisatie en over zaken als toegang tot zorg en huisvesting. Daarnaast is er in Nederland sprake van grote onderlinge verschillen in hoe goed mensen zich kunnen redden. Deze structurele ongelijkheid tussen groepen is hardnekkig en neemt – ondanks maatregelen van het kabinet – niet af.
Politieke keuzes nodig
Te midden van deze ontwikkelingen in de samenleving staat het kabinet voor een aantal grote opgaven. Deze zijn omvangrijk en vragen om politieke keuzes over (her-)verdeling en investeringen. De financiële middelen, wat onze omgeving aankan in termen van uitputting van natuurlijke hulpbronnen, de mate waarin je een beroep op mensen kunt doen om meer te participeren en zelfredzaam te zijn: dat alles is immers niet oneindig. Er zijn dus politieke keuzes nodig. En wat het kabinet kiest is bepalend voor hoe de samenleving er de komende jaren en in de verdere toekomst uit zal zien.
Langetermijnvisie op de samenleving
Om goede afwegingen te maken, dient het kabinet te bepalen naar wat voor samenleving we in Nederland op weg zijn. Een heldere langetermijnvisie voor Nederland. Daarbij gaat het niet alleen om het formuleren van doelstellingen op het gebied van de economie en de leefomgeving, maar ook om het formuleren van doelen op het gebied van de kwaliteit van de samenleving en de kwaliteit van leven. Wat streven we na als het gaat om samenleven, het functioneren van de democratie, sociale gelijkheid en sociale cohesie? En wat is de ondergrens waar niemand onder mag zakken? Als er keuzes gemaakt moeten worden die pijn doen, op welk gebied willen we dan een stapje terug doen en wat willen we persé behouden? En wat gaat het kabinet doen om groepen die gedupeerd worden te ondersteunen?
Wat betekent die visie voor mensen?
Het SCP pleit ervoor dat in een kabinetsvisie en de uitwerking daarvan de sociaal-maatschappelijke gevolgen van beleid een volwaardige plek krijgen. Of het nu gaat over de woningnood, de stikstofcrisis, de houdbaarheid van de zorg of krapte op de arbeidsmarkt: al deze beleidsopgaven hebben naast gevolgen voor de economie en de leefomgeving ook (grote) sociaal-maatschappelijke consequenties. Daarbij is het van belang om duidelijk te zijn over wat de overheid van mensen verwacht en waar men collectief op kan terugvallen. Onduidelijke en onrealistische verwachtingen tussen overheid en de samenleving vormen een risico voor de haalbaarheid van beleidsdoelen. Het gaat hierbij om wat overheid, burgers, het maatschappelijk middenveld en het bedrijfsleven van elkaar mogen en kunnen verwachten. En welke vangnetten er zijn wanneer mensen door de ondergrens dreigen te zakken, wie er dan aan zet is, en waarom we daarvoor kiezen.
Aanbevelingen SCP
In dit rapport en de verdiepende notities ontsluit het SCP kennis op het gebied van de sociale culturele ontwikkelingen en geven we aanbevelingen op het gebied van de genoemde maatschappelijke opgaven. Deze aanbevelingen zijn specifiek ontwikkeld met oog op het begrotingsproces van de overheid, zodat relevante sociaal-maatschappelijke inzichten tijdig kunnen worden meegewogen door beleidsmakers en politici. Het SCP ziet deze aanbevelingen als een belangrijke stap om de kwaliteit van de samenleving te kunnen borgen. Nu en in de toekomst.
Download de rapporten
Klik hier om het rapport ‘Sociale Culturele Ontwikkelingen’, de verdiepende notities en de tabel met kerncijfers te downloaden:
Sociale en Culturele Ontwikkelingen 2023
Notities Sociale en Culturele Ontwikkelingen 2023
